ἀνατέλλω

English (LSJ)

poet. ἀντέλλω, aor. ἀνέτειλα: pf. part.
A ἀνατεταλκός Plb. 9.15.10:—make to rise up, τοῖσιν δ' (sc. ἵπποις) ἀμβροσίην ἀνέτειλενέμεσθυ Il.5.777; Αἴγυπτος . . Δήμητρος ἀντέλλει στάχυν A.Fr.300, cf. LXX Ge.3.18; ὕδωρ ἀνατέλλω make water gush forth, Pi.I.6(5).75; τὸν ἥλιον Ev.Matt.5.45:—so in Pass., φλὸξ ἀνατελλομένα a flame mounting up, Pl.Ion4(3).83.
2 bring forth, give birth to ἄντειλας Διόνυσον ib.7(6).5; ἰούλους A.R.2.44: of events, μυρί' ἀπ' αἰσχρῶν ἀνατέλλοντα S.Ph.1139.
II intr., rise, appear above the horizon, of any heavenly body, as sun and moon, Hdt.2.142, S.OC1246, Ar.Nu. 754; πρὸς ἠῶ τε καὶ ἥλιον ἀνατέλλοντα Hdt.1.204, 4.40; also of constellations, A.R.3.959; ἠὼσἀντ. Id.2.1007; distinct from ἐπιτέλλω (q.v.), Ptol.Alm.8.4; cf. ἀνατολή.
b = ἐπιτέλλω, of the Pleiades, Theoc. 13.25.
2 of a river, take its rise, ἐκ ταύτης [γῆς λίμνης] Hdt.4.52, cf. Ael.NA14.16, etc.
b of persons, originate, ἐξ Ἰούδα ἀνατέταλκεν ὁ κύριος Ep.Heb.7.14.
3 grow, of hair, ταρφὺς ἀντέλλουσα θρίξ A.Th.535; of teeth, Arist.HA501b29; spring up, of plants, Thphr.HP3.1.6, al.; cf. ἀνατολή ΙΙ.
4 of mountains, rise, A.R. 1.501; but, appear on the horizon, ib.601.
5 rise up, ἀνέτειλε σωτήρ prob. in Epigr.Gr.978 (Philae).

Spanish (DGE)

• Alolema(s): poét. ἀντ- A.Th.535, Fr.193.8, Theoc.13.25
I tr.
1 hacer brotar, hacer crecer, producir, criar τοῖσιν δ' ἀμβροσίην Σιμόεις ἀνέτειλε νέμεσθαι para que ellos (caballos divinos) pastaran, el Simoente hizo brotar ambrosía, Il.5.777, Αἴγυπτος ... Δήμητρος ἀντέλλει στάχυν A.Fr.193.8, ἀκάνθας καὶ τριβόλους ἀνατελεῖ σοι LXX Ge.3.18, ξύλον Ep.Diog.12.1, ζῴοις ... τροφὴν 1Ep.Clem.20.4, ἰούλους ἀντέλλων que echaba la primera barba A.R.2.44, 3.520
•de la Tierra criar, producir ἡ γῆ ... οὐ σπαρήσεται οὐδὲ ἀνατελεῖ LXX De.29.22, cf. Is.45.8, τὰ ἔρημα αὐτῆς ἀνατελεῖ LXX Is.44.26
•c. ac. de pers. dar nacimiento Διόνυσον (por parte de la ciudad de Tebas), Pi.I.7.5, cf. Hes.Fr.135
•de otras cosas hacer brotar ὕδωρ Pi.I.6.75
•hacer salir ἥλιον Eu.Matt.5.45
•fig. μυρί' ἀπ' αἰσχρῶν ἀνατέλλοντα S.Ph.1138.
II intr.
1 de ríos y fuentes nacer, brotar ἐκ ταύτης (τῆς λίμνης) Hdt.4.52, πηγή I.BI 1.406
•en v. med. subir, brotar φλόξ Pi.I.3.83, φωνά Theoc.23.18
•act. μῦθος ... οἱ ἐπ' ἀκροτάτης ἀνέτελλεν γλῶσσης A.R.3.683.
2 brotar, crecer, salir
a) de cabellos, uñas, etc. ταρφὺς ἀντέλλουσα θρίξ barba espesa que apunta A.Th.535, cf. LXX Le.13.37, ἕως τοῦ ἀνατεῖλαι τοὺς πώγωνας LXX 2Re.10.5, ὀδόντες Arist.HA 501^b29, Ph.198^b24, cf. LXX Is.58.8
•τὰ ἀνατέλλοντα partes del cuerpo que crecen (uñas, cuernos, pezuñas, etc.), Arist.GA 743^a12
•de enfermedades ἡ λέπρα ἀνέτειλεν ἐν τῷ μετώπῳ LXX 2Pa.26.19;
b) de plantas ἀνατέλλον σκολιὸν γίνεται Hp.Genit.10.2, τὰ φύλλα Hp.Nat.Puer.22.2 bis, cf. 23.2, Thphr.HP 3.1.6, ἀνέτειλε καὶ ἐγένετο εἰς ἄμπελον LXX Ez.17.6, φάγῃ ... τὰ ἀνατέλλοντα LXX 4Re.19.29, cf. Ge.19.25, φυτὰ ... γῆθεν ἀνέτειλε I.AI 1.31
•fig. de la minería γείοθεν ἀντέλλοντα, κακὸν φυτόν Call.Fr.110.49, cf. LXX Os.10.4
•de las montañas en mitos cosmogónicos οὔρεα θ' ὡς ἀνέτειλε ... ἤειδεν cantaba cómo surgieron las montañas A.R.1.501;
c) en gener. fig. ἀλήθεια LXX Ps.84.12, δικαιοσύνη LXX Ps.71.7, τὸ ἄφθαρτον εἶδος Ph.1.291.
3 de astros levantarse, salir, aparecer, surgir
a) esp. del sol y la luna, Hdt.2.142, Ar.Nu.754, Pl.Cra.409a, Arist.Cael.290^a15, 294^a1, Mete.371^b27, Epicur.Fr.[26.37] 1, πρὸς ἠῶ τε καὶ ἥλιον ἀνατέλλοντα hacia levante Hdt.1.204, cf. S.OC 1246, ἅμα τῷ ἡλίῳ ἀνατέλλοντι Michel 466.11 (III a.C.), cf. D.C.36.49.6, 45.1.3, D.S.17.7, ἠὼς ἀ. A.R.2.1007, 3.1224, πρὸ τοῦ ἀνατεῖλαι antes de la salida del sol LXX Ge.2.5, ἅμα τῷ ἀνατεῖλαι τὸν ἥλιον LXX Id.9.33;
b) de otros astros y constelaciones Σείριος A.R.3.959, ἇμος δ' ἀντέλλοντι Πελειάδες Theoc.13.25, ἐπ' ἄστρῳ ἢ δύνοντι ἢ ἀνατ[έλ] λοντι PHib.27.52 (III a.C.)
•de partes del Zodíaco μέρος ἀνατεταλκὸς ... τοῦ ζῳδιακοῦ Plb.9.15.10, cf. Heph.Astr.1.1.174, 1.10.1, Ptol.Alm.8.4 passim
•de una nube Eu.Luc.12.54;
c) fig. de pers. aparecer como un astro ἀνέτειλε σωτήρ IPh.142.4, οἱ κύριοι ... Αὐτοκράτορες Σεουῆρος καὶ Ἀντωνεῖνος ἀνατείλαντες [ἐ] ν <τῇ> ἑα[υ] τῶν Αἰγύπτῳ SB 4284.7 (III d.C.), cf. A.R.1.776
•de otras cosas aparecer o brillar como un astro ἡ δόξα Κυρίου ἐπί σε LXX Is.60.1, φέγγος τῆς ἀρετῆς Ph.1.47
•del ropaje de los justos Ep.Barn.3.4.
4 de montañas alzarse, aparecer, despuntar Ἄθω ἀνέτειλε κολώνη Θρηικίη para unos navegantes, A.R.1.601, Καυκασίων ὀρέων ἀνέτελλον ἐρίπναι ἠλίβατοι A.R.2.1247, de la cabeza de un caballo ἀνέτελλε δι' ὕδατος ἄβροχος αὐχήν Nonn.D.23.146, cf. 10.185.
5 de pers. proceder ἐξ Ἰούδα ... ὁ Κύροις Ep.Hebr.7.14.

German (Pape)

[Seite 210] 1) aufgehen-, aufsprossen lassen, Hom. Iliad. 5, 777 τοῖσιν δ' ἀμβροσίην Σιμόεις ἀνέτειλε νέμεσθαι; ὕδωρ, Wasser aussprudeln lassen, Pind. I. 5, 72; Διόνυσον ἀνέτειλας, du gabst dem Dionysos das Dasein, von Theben, I. 6, 5; vgl. ἔτι χνοάοντας ἰούλους, noch den Milchbart haben, Ap. Rh. 2, 43; ὁ θεὸς τὸν ἥλιον, läßt die Sonne aufgehen, Matth. 5, 45; übh. hervorbringen, erzeugen, μυρί' ἀπ' αἰσχρῶν ἀνατέλλειν, zahllose Folgen aus den Schändlichkeiten hervorgehen machen, Anschläge über Anschläge machen, Soph. Phil. 1138. – 2) intrans., hervorgehen, aufgehen, bes. wie ἀνίσχω. von der Sonne u. dem Monde (vgl. ἐπιτέλλω, welches von den Sternen gesagt wird), Soph. O. C. 1248; Her. 4, 40; Plat. Legg. X, 887 e; oft bei Xen. u. Sp.; auch vom Aufgange des Sirius, Ap. Rh. 3, 959; der Eos, 2, 1007; γενέθλη, Nachkommenschaft wächst auf, 1, 810; von Flüssen, Her. 4. 52; Plut. Syll. 20; καπνός Flamin. 4; im med., φλὸξ ἀνατελλομένη, die emporlodernde Flamme, Pind. I. 3, 83.

French (Bailly abrégé)

f. ἀνατελῶ, ao. ἀνέτειλα, pf. ἀνατέταλκα;
I. tr. faire se lever, faire apparaître : ἀμβροσίην IL servir l'ambroisie (aux chevaux) ; fig. μυρί' ἀπ' αἰσχρῶν SOPH faire sortir d'actions honteuses mille calamités;
II. intr. 1 se lever en parl. des constellations;
2 jaillir, prendre sa source;
3 pousser en parl. des cheveux;
4 s'élever en parl. de fumée.
Étymologie: ἀνά, τέλλω.

Russian (Dvoretsky)

ἀνατέλλω: поэт. ἀντέλλω
1 выращивать или порождать, рождать, производить, создавать (ἀμβροσίην τοῖς ἵπποις Hom.; Δήμητρος στάχυν Aesch.; μυρία κακὰ ἀπό τινος Soph.; φλόξ ἀνατελλομένα Pind.): ἀ. τὸν ἥλιον NT велеть восходить солнцу;
2 вытекать (ἐκ τῆς λίμνης Her.);
3 восходить (πρὸς ἠέλιον ἀνατέλλοντα Her.; σελήνη ἀνατέλλει Arph.);
4 подниматься, вздыматься (καπνὸς ἀνατέλλων Plut.);
5 вырастать (ἀντέλλουσα θρίξ Aesch.; ὀδόντες ἀνατέλλουσιν Arst.).

Greek (Liddell-Scott)

ἀνατέλλω: ποιητ. ἀντέλλω: ἀόρ. ἀνέτειλα: πρκμ. ἀνατέταλκεν Πολύβ. 9. 15, 10: (ἴδε τέλλω), ἀναδίδω, ἀναφύω, κάμνω νὰ φυτρώσῃ, τοῖσιν δ’ (δηλ. τοῖς ἵπποις) ἀμβροσίην Σιμόεις ἀνέτειλε νέμεσθαι Ἰλ. Ε. 777· Αἴγυπτος .. Δήμητρος ἀνατέλλει στάχυν Αἰσχύλ. Ἀποσπ. 304· ὕδωρ ἀνατέλλειν, ἀναβρύειν, Πινδ. Ι. 6 (5). 111· οὕτως ἐν τῷ παθ., φλὸξ ἀνατελλομένη, ἀνεγειρομένη, ἀνυψουμένη, αὐτόθι 4 (3). 110. 2) γεννῶ, φέρω εἰς φῶς· Διόνυσον ἀνέτειλας αὐτόθι 7 (6). 5· φύω, ἰούλους ἀντέλλων, «ἀνατέλλειν τὸ φύειν ἐνταῦθα ἐνεργητικῶς σημαίνει» (Σχολ.) Ἀπολ. Ρόδ. Β. 44· ἐπὶ συμβεβηκότων, μυρί’ ἀπ’ αἰσχρῶν ἀνατέλλοντα Σοφ. Φ. 1139. ΙΙ. ἀμετάβ., ἐγείρομαι, ὑψοῦμαι, ἀναφαίνομαι, ἀνατέλλω, ἰδίως ἐπὶ τοῦ ἡλίου καὶ τῆς σελήνης, Ἡρόδ. 2. 142., 4. 40, Σοφ. Ο. Κ. 1246, Ἀριστοφ. Νεφ. 754, ὡς τὸ ἀνέχω Β. Ι· πρὸς ἠῶ τε καὶ ἥλιον ἀνατέλλοντα Ἡρόδ. 1. 204· ὡσαύτως ἐπὶ ἀστερισμῶν, Ἀπολλ. Ρόδ. Γ. 959., Β.1007, πρβλ. ἀνατολὴ (ἂν καὶ συνηθέστερον ἐπὶ ταύτης τῆς σημασίας εἶναι τὸ ῥῆμα ἐπιτέλλω). 2) ἐπὶ ποταμοῦ, πηγάζω, ἐκ ταύτης [τῆς λίμνης] ἀνατέλλων ὁ Ὕπανις ποταμὸς Ἡρόδ. 4. 52, πρβλ. Αἰλ. π. Ζ. 14. 16, κτλ. 3) αὔξομαι, αὐξάνομαι, μεγαλώνω, ἐπὶ κόμης, ταρφὺς ἀνατέλλουσα θρὶξ Αἰσχύλ. Θ. 535· ἐπὶ ὀδόντων, Ἀριστ. Ἱστ. Ζ. 2. 4. 4) ἐπὶ ὄρους, ὑψοῦμαι, Ἀπολλ. Ρόδ. Α. 501, κτλ. 5) ἀναφαίνομαι, ἀνέτειλε σωτὴρ Ἐπιγρ. Ἑλλ. 978.

English (Autenrieth)

aor. ἀνέτειλε: cause to spring up, Il. 5.777†.

English (Slater)

ἀνατέλλω
   1 make to rise up, raise
   1
   a act. Δίρκας ἁγνὸν ὕδωρ, τὸ βαθύζωνοι κόραι χρυσοπέπλου Μναμοσύνας ἀνέτειλαν παρ' εὐτειχέσιν Κάδμου πύλαις (I. 6.75)
   b med. and pass., rise, mount up τοῖσιν ἐν δυθμαῖσιν αὐγᾶν φλὸξ ἀνατελλομένα συνεχὲς παννυχίζει (I. 4.65)
   2 met., raise to eminence ἦρα χαλκοκρότου πάρεδρον Δαμάτερος ἁνίκ' εὐρυχαίταν ἄντειλας Διόνυσον; (sc. ὦ Θήβα.) (I. 7.5)

English (Strong)

from ἀνά and the base of τέλος; to (cause to) arise: (a-, make to) rise, at the rising of, spring (up), be up.

English (Thayer)

1st aorist ἀνετειλα; perfect ἀνατεταλκα;
a. transitive, to cause to rise: τόν ἥλιον, Homer, Iliad 5,777).
b. intransitive, to rise, arise: light, φωσφόρος, to rise from, be descended from, ἀνατέλλειν of the sun and moon, and ἐπιτέλλειν of the stars; but Aelian, Pausanias, Stobaeus, and other later writings neglect this distinction; see Lob. ad Phryn., p. 124f. (Compare: ἐξανατέλλω.)

Greek Monolingual

(Α ἀνατέλλω)
(αμτβ.)
1. υψώνομαι, ανέρχομαι
2. (για ουράνια σώματα) υψώνομαι, αναφαίνομαι στο στερέωμα, προβάλλω
αρχ.
1. αναδίδω, κάνω να φυτρώσει
2. γεννώ, φέρνω στο φως
3. (για ποταμούς) πηγάζω
4. αυξάνομαι, μεγαλώνω
5. φανερώνομαι, γεννιέμαι
6. διαφαίνομαι, προκύπτω.
[ΕΤΥΜΟΛ. < ανα- + τέλλω «τελώ, εκτελώ, ανατέλλω».
ΠΑΡ. ανατολή].

Greek Monotonic

ἀνατέλλω: ποιητ. ἀν-τέλλω· αόρ. αʹ -έτειλα·
I. 1. κάνω να ανατείλει, να σηκωθεί ή να μεγαλώσει, σε Ομήρ. Ιλ. — Παθ., φλὸξ ἀνατελλομένη, ανεγειρόμενη, υπερυψούμενη φλόγα, σε Πίνδ.
2. γεννώ, φέρνω στο φως, στον ίδ.· λέγεται για συμβάντα, σε Σοφ.
II. αμτβ.,
1. ανατέλλω, λέγεται για τον ήλιο και το φεγγάρι, σε Ηρόδ., Σοφ. κ.λπ.
2. λέγεται για ποτάμι, πηγάζω, σε Ηρόδ.
3. μεγαλώνω, αυξάνω, φυτρώνω, για μαλλιά, σε Αισχύλ.

Middle Liddell

I. to make to rise up or to grow up, Il.:—Pass., φλὸξ ἀνατελλομένη a flame mounting up, Pind.
2. to give birth to, bring to light, Pind.: of events, Soph.
II. intr. to rise, of the sun and moon, Hdt., Soph., etc.
2. of a river, to take its rise, Hdt.
3. to grow, of hair, Aesch.

Chinese

原文音譯：¢natšllw 安那-帖羅
詞類次數：動詞（9）
原文字根：向上-完成 相當於： （זָרַח‎） （יׄוצֵאת‎ / יָצָא‎ / צֵא‎） （צָמַח‎） （קוּם‎ / קָמָי‎ / תְּקֹומֵם‎） （שָׁכַם‎）
字義溯源：起來，出現，躍起，出來，發現照著，叫，起，源；由（ἀνά）*=上，上到）與（τέλος）=界限，結局）組成；而 （τέλος）出自（τελέω）X*=有目標的計劃）。這字在九次使用中七次都是說到太陽或光照射出來
出現次數：總共（9）；太（3）；可（2）；路（1）；來（1）；雅（1）；彼後（1）
譯字彙編：
1） 出來（3） 太13:6； 可4:6； 雅1:11；
2） 源（1） 來7:14；
3） 出現（1） 彼後1:19；
4） 起了（1） 路12:54；
5） 已經出來（1） 可16:2；
6） 他叫（1） 太5:45；
7） 發現照著（1） 太4:16

Mantoulidis Etymological

(=φέρω στό φῶς, ἀμετάβ. ἔρχομαι στό φῶς). Ἀπό τό ἀνά + τέλλω (=κάνω κάτι νά σηκωθεῖ). Παράγωγα ἀπό ἴδια ρίζα: ἀνατολή, ανατολικός, ἐπιτολή (γιά ἄστρα).

Léxico de magia

1 intr. surgir, aparecer ref. al sol ἧκε μοι, ... ὁ τὸν ὑπὸ γῆν διοδεύων πόλον καὶ πυρίπνεος <ἀνατέλλ>ων ven a mí, tú que recorres el polo bajo tierra y surges respirando fuego P I 34 κλῦθί μοι, ... ὁ νήπιος ἀνατέλλων escúchame, tú que surges como un niño pequeño P II 119 P III 154 δεῦρό μοι, ὁ μέγιστος ἐν οὐρανῷ, ... ὁ ἀνατέλλων ἐκ τοῦ ἀπηλιώτου aquí a mí, el más grande en el cielo, el que surge desde el oriente P III 137 P IV 1603 P IV 1647 δεῦρό μοι, ὁ ἀνατέλλων ἐκ τῶν τεσσάρων ἀνέμων aquí a mí, el que surge desde los cuatro vientos P IV 1605 ἐξορκίζω σέ, κύριε ἀνατέλλων κατὰ γαῖαν τόπου ὅλου κοσμικοῦ te conjuro, señor, tú que apareces sobre la tierra de todo el cosmos P VII 837 ὁ δὲ Ἥλιος ὑμνεῖ σε ... λέγων «προάγω σου, κύριε, ἐγὼ ἐπὶ τῆς βάρεως ἀνατέλλων, ὁ δίσκος, διὰ σε» Helios te alaba diciendo: «yo te precedo, señor, surgiendo en la barca, el disco solar, gracias a ti» P XIII 152 P XIII 461 P XIII 463 χαῖρέ μοι, ... ὁ ἐκ τῆς ἀβύσσου ἀνατέλλων yo te saludo a ti, el que surge desde el abismo P XXXVI 218 SM 72 2.9 (fr. lac.) ref. al momento de actuar el mago ἀνατέλλοντος τοῦ ἡλίου, χαιρέτιζε κατασείων τὴν κεφαλήν cuando salga el sol, saluda (a la divinidad) agitando la cabeza P I 60 τοῦ ἡλίου ἀνατέλλοντος λέγε al salir el sol di P II 87 P VI 4 πρότερον πρὶν ἀνατείλῃ ὁ ἥλιος, περιγυρεύσας τὸν βωμόν antes de que salga el sol, da unas vueltas alrededor del altar P IV 33 P IV 37 2 tr. hacer salir ἄγγελοι, ἀρχάγγελοι, ... οἱ ἀνατέλλοντες τὸ φῶς ἐκ τῶν τεσσάρων γωνιῶν τοῦ κόσμου ángeles, arcángeles, los que hacéis salir la luz de las cuatro esquinas del cosmos C 15a 6 C 15b 2