gratia

Latin > English (Lewis & Short)

grātĭa: ae, f. gratus; lit., favor, both that in which one stands with others and that which one shows to others.
I (Acc. to gratus, I.) Favor which one finds with others, esteem, regard, liking, love, friendship (syn. favor): pluris pauciorum gratiam faciunt pars hominum quam id quod prosint pluribus, Plaut. Trin. 1, 1, 12: perspicio nihili meam vos facere gratiam, id. Curc. 1, 2, 68: ut majores ejus (Plancii) summum in praefectura florentissima gradum tenuerint et dignitatis et gratiae, Cic. Planc. 13, 32; cf.: Sex. Roscius gratia atque hospitiis florens hominum nobilissimorum, id. Rosc. Am. 6, 15: deinde si maxime talis est deus, ut nulla gratia, nulla hominum caritate teneatur, etc., id. N. D. 1, 44, 124: neque quo Cn. Pompeii gratiam mihi per hanc causam conciliari putem, id. de Imp. Pomp. 24, 70; cf.: aliquem restituere in gratiam, id. Prov. Cons. 9, 23: aliquem restituere in ejus veterem gratiam, id. Att. 1, 3, 3: in gratiam reducere, id. Rab. Post. 8, 19; cf. also: cum aliquo in gratiam redire, to reconcile one's self with one, id. Att. 1, 14, 7; Nep. Alcib. 5, 1; id. Thras. 3 fin.; id. Dat. 8, 5 al.: alicujus gratiam sequi, Caes. B. C. 1, 1, 3; cf.: si suam gratiam Romani velint, posse eis utiles esse amicos, id. B. G. 4, 7, 4: ab aliquo inire gratiam, Cic. Verr. 2, 2, 46, § 113: a bonis omnibus summam inire gratiam, id. Att. 7, 9, 3: magnam inire gratiam, id. Fin. 4, 12, 31: quantam eo facto ad plebem inierat gratiam, Liv. 33, 46, 7: apud regem gratiam initam volebant, id. 36, 5, 3: at te apud eum, dii boni, quanta in gratia posui! Cic. Att. 6, 6, 4; cf. id. ib. 5, 11, 6; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6 fin.; with a different construction: apud Lentulum ponam te in gratiam (Ern. conj. in gratia), Cic. Att. 5, 3, 3: cum aliquo in laude et in gratia esse, id. Verr. 1, 17, 51; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2: inter vos sic haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala, Ter. Phorm. 4, 3, 17 Ruhnk.: plerique (in divortio) cum bona gratia discedunt, Dig. 24, 1, 32, § 10; without bona: cum istuc quod postulo impetro cum gratia, with a good grace, Ter. And. 2, 5, 11: omnia quae potui in hac summa tua gratia ac potentia a te impetrare, credit, influence, Cic. Fam. 13, 29, 5; cf.: Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos, Caes. B. G. 2, 6, 4; 1, 43, 8: gratiā plurimum posse, id. ib. 1, 9, 3; 1, 20, 2; cf.: quantum gratia, auctoritate, pecunia valent, id. ib. 7, 63, 1: gratiā valere, id. B. C. 2, 44, 1: inproba quamvis Gratia fallaci praetoris vicerit urna, Juv. 13, 4: quem triumphum magis gratiae quam rerum gestarum magnitudini datum constabat, Liv. 40, 59, 1.—In plur.: L. Murenae provincia multas bonas gratias cum optima existimatione attulit, tokens of favor, Cic. Mur. 20, 42: cum haec res plurimas gratias, firmissimas amicitias pariat, id. ib. 11, 24: non hominum potentium studio, non excellentibus gratiis paucorum, sed universi populi Romani judicio consulem factum, id. Agr. 2, 3, 7.—
   B Transf., objectively, like the Gr. χάρις, agreeableness, pleasantness, charm, beauty, loveliness, grace (only poet. and in post-Aug. prose; esp. freq. in Quint.): gratia formae, Ov. M. 7, 44; Suet. Tit. 3: corporis, id. Vit. 3; id. Vit. Ter. 1; Plin. 28, 19, 79, § 260: quid ille gratiae in vultu ostenderit, Quint. 6 prooem. § 7; cf. id. 6, 3, 26: unica nec desit jocundis gratia verbis, charm, Prop. 1, 2, 29; cf.: neque abest facundis gratia dictis, Ov. M. 13, 127: plenus est jucunditatis et gratiae (Horatius), Quint. 10, 1, 96: sermonis Attici, id. ib. 65; 12, 10, 35: dicendi, id. 9, 3, 74: brevitatis novitatisque, id. ib. 58: omnis bene scriptorum, id. 11, 2, 46 et saep.; Cels. 4, 29 med.: uvis et vinis gratiam affert fumus fabrilis, Plin. 14, 1, 3, § 16; id. 17, 9, 6, § 53. —Hence,
   2    As a nom. propr.: Grātiae, ārum, f., a transl. of the Gr. Χάριτες, the goddesses of favor, loveliness, grace, etc., the three Graces, Aglaia, Euphrosyne, and Thalia, daughters of Jupiter and Eurynome, Sen. Ben. 1, 3, 3; Serv. Verg. A. 1, 720; Hor. C. 1, 4, 6; 1, 30, 6; 3, 19, 16; 3, 21, 22; Quint. 10, 1, 82.—In sing.: Grātia, ae, collect., Ov. M. 6, 429.
II Favor which one shows to another, mark of favor, kindness, courtesy, service, obligation.
   A In gen. (rare): ita mihi Telamonis patris, avi Aeaci et proavi Jovis grata est gratia, Enn. ap. Non. 85, 23 (Trag. v. 367 Vahl.): ergo ab eo petito gratiam istam, Plaut. Capt. 3, 5, 63; cf.: gratiam a patre si petimus, spero ab eo impetrassere, id. Stich. 1, 2, 23: petivit in beneficii loco et gratiae, ut, etc., Cic. Verr. 2, 3, 82, § 189; cf.: quod beneficii gratiaeque causa concessit, id. ib. 2, 3, 48 fin.: hanc gratiam ut sibi des, Ter. Hec. 3, 3, 30: juris jurandi volo gratiam facias, excuse, release, Plaut. Rud. 5, 3, 59; cf.: alicui delicti gratiam facere, to grant pardon, forgive, Sall. J. 104 fin. Kritz.: qui mihi atque animo meo nullius umquam delicti gratiam fecissem, id. Cat. 52, 8; cf. also: quibus senatus belli Lepidani gratiam fecerat, id. Fragm. 3, 34 Gerl.: alii ipsi professi se pugnaturos in gratiam ducis, to please, for the sake of, Liv. 28, 21, 4; cf.: deletam urbem cernimus eorum, quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal, id. 28, 39, 12 Drak.: in gratiam alicujus, id. 35, 2, 6; 39, 26, 12; Vell. 2, 41, 2; Suet. Tib. 49 al.; cf. also: data visceratio in praeteritam judicii gratiam, for the favor shown him on the trial, Liv. 8, 22, 4: nil ibi majorum respectus, gratia nulla umbrarum, Juv. 8, 64.—
   B In partic., a mark of favor shown for a service rendered, thanks (by word or deed), thankfulness, gratitude; acknowledgment, return, requital (the form with agere of returning thanks is the plur., but with habere, referre, debere, nearly always in sing.; but when thanks are due to or rendered by more than one person, the form gratias referre, etc., may be used;
v. infra., and cf. Krebs. Antibarb. p. 505): quae (gratia) in memoria et remuneratione officiorum et honoris et amicitiarum observantiam teneat, Cic. Inv. 2, 22, 66; cf.: gratia est, in qua amicitiarum et officiorum alterius memoria et remunerandi voluntas continetur, id. ib. 2, 53, 161: immortales ago tibi gratias agamque dum vivam: nam relaturum me affirmare non possum, id. Fam. 10, 11, 1; cf.: renuntiate, gratias regi me agere: referre gratiam aliam nunc non posse, quam ut suadeam, ne, etc., Liv. 37, 37, 8 (v. ago): dīs gratias agere ... si referre studeant gratias, Plaut. Am. 1, 1, 26 sq.: L. Lucceius meus, homo omnium gratissimus, mirificas tibi apud me gratias egit, cum diceret, etc., Cic. Fam. 13, 42, 1: eique amplissimis verbis per senatus consultum gratias egimus, id. Phil. 1, 1, 3: Lentulo nostro egi per litteras tuo nomine gratias diligenter, id. Fam. 1, 10: justissimas gratias agere, id. Leg. 2, 3, 6: quamquam gratiarum actionem a te non desiderabam, etc., id. Fam. 10, 19, 1: nunc tecum sic agam, tulisse ut potius injuriam, quam retulisse gratiam videar, to have made a return, requital, recompense, id. Sull. 16, 47 fin.: magno meo beneficio affecti cumulatissime mihi gratiam retulerunt, id. Fam. 13, 4, 1: praeclaram vero populo Romano refers gratiam, id. Cat. 1, 11, 28: ut pro tantis eorum in rem publicam meritis honores eis habeantur gratiaeque referantur, id. Phil. 3, 15, 39; cf. id. ib. 3, 10, 25: me omnibus, si minus referenda gratia satisfacere potuerim, at praedicanda et habenda certe satis esse facturum, if I cannot requite ... I can extol, id. Balb. 1, 2; cf.: nimirum inops ille, si bonus est vir, etiam si referre gratiam non potest, habere certe potest. Commode autem quicumque dixit, pecuniam qui habeat, non reddidisse; qui reddiderit, non habere: gratiam autem et qui retulerit, habere et qui habeat retulisse, id. Off. 2, 20, 69; id. Planc. 28, 68; cf. id. ib. 42, 101; id. Fam. 5, 11, 1: gratias habere, Liv. 24, 37, 7: alicui summas gratias habere, Plaut. Trin. 3, 2, 33: alicui maximas infinitasque agere atque habere gratias, quod, etc., Vitr. 6 praef. 4: merito vestro maximas vobis gratias omnes et agere et habere debemus, Cic. Phil. 3, 10, 25: meritam dīs immortalibus gratiam justis honoribus et memori mente persolvere, id. Planc. 33, 80: pro beneficio gratiam repetere, Liv. 1, 47, 7: gratias ob hoc agere, quod, etc., Liv. 54, 50, 4; so with ob, Plin. Ep. 9, 31, 21; Treb. Pol. Trig. Tyr. 10, 9: pro tuo summo beneficio gratias agere, Cic. Att. 16, 16, 16; Liv. 23, 11, 12; Plin, Pan. 25, 1; cf. Gell. 9, 3, 5: dum carmine nostro Redditur agricolis gratia caelitibus, Tib. 2, 1, 36; cf.: hoc certe justitiae convenit suum cuique reddere, beneficio gratiam, injuriae talionem aut certe malam gratiam, Sen. Ep. 81 med.; rarely: in gratiam habere (=ita accipere, ut ad gratiam comparandam valere putet), to accept as thankworthy, Sall. J. 111, 1: unum vis curem: curo. Et est dīs gratia, Cum ita, ut volo, est, I thank, Ter. Ad. 1, 2, 58; cf.: Er. Eamus intro, ut prandeamus. Me. Bene vocas: tam gratia est, no, I'm much obliged to you (the negative being omitted, as in the Fr. je vous remercie, and the Germ. ich danke sehr), Plaut. Men. 2, 3, 36.—Ellipt.: fores effregit? restituentur; discidit Vestem? resarcietur: est, dīs gratia, Et unde haec fiant, et adhuc non molesta sunt, thank Heaven, Ter. Ad. 1, 2, 41.—With acc. and inf. (anteclass. and post-Aug.): dīs gratias agebat, tempus sibi dari, etc., Ter. Phorm. 4, 2, 6; Tac. H. 4, 64; cf. Ter. Phorm. 1, 2, 4; id. And. 1, 1, 15.—Hence, as adverbs:
   A grātĭā (acc. to II. A.), lit., in favor of, on account of, for the sake of; hence, in gen., on account of (usually placed after the gen., in Quint. a few times before it; cf.: causa, ergo).
   (a)    With gen.: sed neque longioribus quam oportet hyperbatis compositioni serviamus, ne quae ejus gratia fecerimus, propter eam fecisse videamur, lest what we have done to embellish the style we should seem to have done merely on account of the construction we had chosen, Quint. 9, 4, 144: tantum abest, ut haec bestiarum etiam causa parata sint, ut ipsas bestias hominum gratia generatas esse videamus, Cic. N. D. 2, 63, 158: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Enn. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69 (Trag. v. 316 Vahl.); cf.: honoris gratia nomino, Cic. Quint. 7, 28: nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia, Ter. And. 5, 1, 17: simulabat sese negotii gratia properare, Sall. J. 76, 1: hominem occisum esse constat; non praedae gratia: quia inspoliatus est, Quint. 7, 1, 33; cf.: hereditatis gratia, id. 5, 12, 5: quem censores senatu probri gratia moverant, Sall. C. 23, 1: profectus gratia dicere, Quint. 2, 10, 9: brevitatis gratia, id. 4, 2, 43: decoris gratia, id. 8, 6, 65: difficultatis gratia, id. 9, 2, 77: aut invidiae gratia ... aut miserationis, id. 9, 2, 8: praesentis gratia litis, id. 2, 7, 4 al.—With gerund.: duxit me uxorem liberorum sibi quaesendum gratia, Enn. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.): ut aut voluptates omittantur majorum voluptatum adipiscendarum causa, aut dolores suscipiantur majorum dolorum effugiendorum gratia, Cic. Fin. 1, 10, 36; cf. Caes. B. G. 7, 43, 2: tentandi gratia, Sall. J. 47, 2: hiemandi gratia, id. ib. 61, 3: colloquendi gratia, id. ib. 61, 4: placandi gratia, id. ib. 71, 5: simulandi gratia, id. ib. 37, 4: sui exposcendi gratia, Nep. Hann. 7, 6: amplificandi gratia ... vel miserandi, Quint. 9, 3, 28: elevandae invidiae gratia, id. 5, 13, 40: recuperandae dignitatis gratia, id. 11, 1, 79: vitandae similitudinis gratia, id. 9, 1, 11 al. —Ellipt.: ejus generis hae sunt quaestiones. Si, exempli gratia, vir bonus Alexandria Rhodum magnum frumenti numerum advexerit, etc., for example, for instance (for the usual exempli causa; so, verbi gratia, for verbi causa, infra), Cic. Off. 3, 12, 50; so, exempli gratia, Plin. 2, 41, 41, § 110; for which in full: pauca tamen exempli gratia ponam, Quint. 6, 5, 6: eorum unam discordiam ponemus exempli gratia, Plin. 18, 25, 57, § 213: propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, for instance, Cic. Fin. 5, 11, 30.—Placed before the gen.: gratiā decoris, Quint. 8 praef. § 18: compositionis, id. 9, 4, 58: lenitatis, id. 9, 4, 144: significationis, id. 8, 6, 2.—
   (b)    With pron. (mostly ante-class.): meā gratiā, Plaut. Bacch. 1, 1, 64; id. Ps. 5, 2, 3: qui nihil ocius venit tamen hac gratia, id. Stich. 5, 1, 5; cf.: abire istac gratia, id. Ps. 1, 5, 138: (Medea) per agros passim dispergit corpus: id eā gratiā, Ut, etc., Poët. ap. Cic. N. D. 3, 26, 67; so, eā gratiā, Ter. And. 3, 4, 8; id. Heaut. 4, 5, 20; id. Hec. 4, 3, 11: sed huc qua gratia te arcessi jussi, ausculta, id. Eun. 1, 2, 19; cf. id. ib. 1, 2, 79: id ea gratia eveniebat, quod nemo ex fuga regem sequitur, Sall. J. 54, 4: id ea gratia facilius fuit, quod, etc., id. ib. 80, 4.—
   B grā-tĭīs (always as a trisyll. in ante-class. poets; Pompon. Com. Fragm. v. 110 Rib.; Plaut. As. prol. 5; id. Ep. 3, 4, 38; Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Charis. p. 1806; so in Cic. Verr. 2, 4 and 5 Halm), and contr., grātīs (since the class. per.; acc. to II. A.), lit., out of favor or kindness; hence, pregn., without recompense or reward, for nothing, gratuitously, gratis, προῖκα (cf.: gratuito, nequidquam, frustra): quae (psaltria) quantum potest Aliquo abicienda est, si non pretio, at gratiis, Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Plaut. Poen. 4, 2, 46: si mihi dantur duo talenta argenti numerata in manum, Hanc tibi noctem honoris causa gratiis dono dabo, id. As. 1, 3, 38 sq.: quam introduxistis fidicinam, atque etiam fides, Ei quae accessere, tibi addam dono gratiis, into the bargain, to boot, id. Ep. 3, 4, 38: quae Romae magna cum infamia pretio accepto edixeras, ea sola te, ne gratis in provincia male audires, ex edicto Siciliensi sustulisse video, Cic. Verr. 1, 46, 118: hic primum questus est non leviter Saturius, communem factum esse gratis cum Roscio, qui pretio proprius fuisset Fanni, id. Rosc. Com. 10, 27: gratis dare alicui (opp. pretium accipere ab aliquo), Mart. 14, 175, 2: id me scis antea gratis tibi esse pollicitum. Quid nunc putas, tanta mihi abs te mercede proposita? Cic. Q. Fr. 3, 1, 3, § 7: gratis rei publicae servire, id. Clu. 26, 71: tantum gratis pagina nostra placet, Mart. 5, 16, 10: virtutes omnes per se ipsas gratis diligere, Cic. Fin. 2, 26, 83.—Opp. for payment: is repente, ut Romam venit, gratis praetor factus est. Alia porro pecunia ne accusaretur data, Cic. Verr. 1, 39, 101; cf. id. ib. 2, 5, 19, § 48: habitent gratis in alieno? id. Off. 2, 23, 83; so, habitare in aedibus alienis, Dig. 39, 5, 9: habitationem cui dare, free of cost, ib. 19, 2, 53, § 2; Mart. 10, 3, 11.

Latin > French (Gaffiot 2016)

(1) grātĭa,⁶ æ, f. (gratus), manière d’être agréable qui se trouve dans le sujet et se manifeste à autrui ou qui se trouve dans autrui et se manifeste au sujet.
    I
1 faveur, complaisance, obligeance, grâce : aliquid in beneficii loco et gratiæ causa petere Cic. Verr. 2, 3, 189, demander qqch. comme un bienfait et une grâce, cf. Verr. 2, 3, 115 ; gratiæ causa Cic. Fam. 5, 12, 7, par faveur ; alicui gratiam dare Ter. Hec. 390, accorder une faveur à qqn ; alicui gratiam dicendi facere Liv. 3, 41, 4, accorder à qqn la faveur de parler, cf. Suet. Aug. 38 ; in gratiam alicujus Liv. 28, 21, 4, pour complaire à qqn, cf. Liv. 28, 39, 12 ; 39, 26, 12