πρόσωπο

Greek Monolingual

το / πρόσωπον ΝΜΑ, πληθ. πρόσωπα και προσώπατα ΝΑ
1. το εμπρόσθιο μέρος του κεφαλιού του ανθρώπου και σπαν. τών ζώων, η μορφή, το μούτρο (α. «έλαμπε το πρόσωπό του από χαρά» β. «τὸ πρόσωπόν σου νίψαι», ΚΔ)
2. το πρόσθιο μέρος κάθε πράγματος, η πρόσοψη (α. «το πρόσωπο του σπιτιού» β. «κατὰ πρόσωπον της νεώς», Αχιλλ. Τάτ.)
3. η επιφάνεια, ιδίως της γης («πᾶν ἔθνος ἀνθρώπων κατοικεῖν ἐπὶ πᾶν τὸ πρόσωπον τῆς γῆς», ΚΔ)
4. ήρωας λογοτεχνικού, ιδίως θεατρικού, έργου και ο ρόλος του
5. ο άνθρωπος ως άτομο άσχετα με το φύλο και σε αντιδιαστολή προς το ζώο και το πράγμα (α. «γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα» β. «εἰ προσδέξεταί σε, εἰ λήψεται πρόσωπόν σου», ΠΔ)
6. η αφηρημένη ιδιότητα να είναι κανείς υποκείμενο γενικά έννομων σχέσεων, δικαιωμάτων και υποχρεώσεων (α. «νομικό πρόσωπο» — καθετί που μπορεί να έχει δικαιώματα και υποχρεώσεις
β. «φυσικό πρόσωπο» — ο άνθρωπος)
7. γραμμ. γραμματική κατηγορία που δηλώνει τη θέση του ομιλητή και του ακροατή κατά την επικοινωνιακή πράξη: α' πρόσωπο που δηλώνει τον ομιλητή, β' πρόσωπο, που δηλώνει τον ακροατή, γ' πρόσωπο, το πρόσωπο ή το πράγμα για το οποίο γίνεται λόγος
8. θεολ. οι τρεις αιώνιοι τρόποι της ύπαρξης του θεού καθ' εαυτόν και της αποκάλυψής του στον κόσμο
9. παροιμ. φρ. «ἐν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου σου φαγῇ τὸν ἄρτον σου» — με τον προσωπικό σου μόχθο να κερδίζεις τα προς το ζην (ΠΔ)
νεοελλ.
1. ο ρόλος που διαδραματίζει κάποιος σε μία περίσταση
2. φρ. α) «χάθηκε από το πρόσωπο της γης» — εξαφανίστηκε
β) «κατά πρόσωπο» — απευθείας, ενώπιον κάποιου
γ) «δεν έχω πρόσωπο να βγω στον κόσμο» — ντρέπομαι, δεν τολμώ από ντροπή
δ) «δεν είδε Θεού πρόσωπο» — όλα του έρχονται ανάποδα, τίποτε δεν κατόρθωσε να πετύχει
ε) «με τί πρόσωπο θα τον αντικρύσω» λέγεται σε περιπτώσεις μεγάλης ντροπής
3. παροιμ. α) «το πρόσωπο είναι σπαθί» — εάν κάποιος ζητήσει κάτι αυτοπροσώπως υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες να το πετύχει
β) «κάλλιο κόκκινο πρόσωπο παρά μαύρη καρδιά» — είναι προτιμότερο να στενοχωρηθεί κανείς αρνούμενος χάρη που του ζητήθηκε, παρά να μετανοήσει αργότερα
αρχ.
1. η φυσιογνωμία κάποιου
2. αστρολ. δεκανός ο οποίος θεωρείται ως κατοικία κάποιου πλανήτη
3. το προσωπείο, η προσωπίδα («ὅς ἐν πομπαῖς ἄνευ τοῦ προσώπου κωμάζει», Δημοσθ.)
4. προτομή ή προσωπογραφία κάποιου
5. τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα («ποιήσασθαι μετάβασιν ἐπὶ τὸ τῆς Ἑλλάδος ὄνομα καὶ πρόσωπον», Πολ.)
6. φρ. α) «πρόσωπον πόλεως» — το χαρακτηριστικό της πόλης
β) «oἱ ἄρτοι τοῦ προσώπου» — οι άρτοι της προθέσεως
γ) «πρόσωπον Κυρίου» ή «πρόσωπον Θεού» ή «πρόσωπον οὐρανοῦ» — ο Θεός
δ) «κατά πρόσωπον» — απέναντι
ε) ποιῶ τινος τὸ πρόσωπον» — εκπροσωπώ, αντιπροσωπεύω κάποιον
στ) «πίπτω ἐπὶ πρόσωπον» — πέφτω στα γόνατα
ζ) «τοσόνδ' ἔχεις τόλμης πρόσωπον» — τόσο θρασύς και αναιδής είσαι.
[ΕΤΥΜΟΛ. Πρόκειται για συνθ. «εκ συναρπαγής» από τη φρ. πρός ὦπα (< ὤψ, ὠπός «όψη, οφθαλμός», πρβλ. μέτωπον, εἰσῶπα, ἐνῶπα) με σημ. «το μέρος του κεφαλιού που βρίσκεται μπροστά, στην πλευρά τών ματιών» (πρβλ. γοτθ. and-augi, αγγλοσαξ. and - wlita, γερμ. Αntlitz «όψη, πρόσωπο» < γοτθ. wlitz «όψη»). Η λ. πρόσ-ωπον (πρβλ. προσ-όψομαι, μελλ. του προσ-ορώ συνδέεται με το αρχ. ινδ. pratīka- «όψη» (< prati = προτί, τ. του προς + μηδενισμένη βαθμίδα της ρίζας ok^w- «βλέπω», βλ. λ. ὄπωπα). Η ονομ. και δοτ. πληθ. προσώπατα και προσώπασι έχουν σχηματιστεί προς διευθέτηση μετρικών αναγκών, κατά τα οὔατα / οὔασι (βλ. λ. οὖς). Η λ. πρόσωπο(ν) με αρχική σημ. «το μπροστινό μέρος του κεφαλιού του ανθρώπου, η μορφή, η όψη» χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει και τον άνθρωπο γενικά ως άτομο, ως υποκείμενο, ως χαρακτήρα, σε αντιδιαστολή προς το ζώο και το πράγμα (πρβλ. προσωπικότητα).
ΠΑΡ. προσωπείο(ν), προσωπίς (-ίδα)
αρχ.
προσωπεύομαι, προσωπιάς, προσωπίδιον, προσώπιον, προσωποῦττα
μσν.-νεοελλ. προσωπικός
νεοελλ.
προσωπάκι.
ΣΥΝΘ. (Α' συνθετικό) προσωπολήπτης
αρχ.
προσωποποιός
μσν.
προσωποειδής, προσωπολεξία
νεοελλ.
προσωπαλγία, προσωπάρχης, προσωπογραφία, προσωποδέρνω, προσωποκρατώ, προσωπολάτρης, προσωπολογία, προσωπομετρία, προσωποπαγής. (Β' συνθετικό) αμφιπρόσωπος, αντιπρόσωπος, απρόσωπος, αυτοπρόσωπος, γυναικοπρόσωπος, διπρόσωπος, ερυθροπρόσωπος, ετεροπρόσωπος, ευπρόσωπος, κακοπρόσωπος, μακροπρόσωπος, μικροπρόσωπος, μονοπρόσωπος, πλατυπρόσωπος, πολυπρόσωπος, στενοπρόσωπος, στρογγυλοπρόσωπος, τερατοπρόσωπος, τριπρόσωπος, χαλκοπρόσωπος
αρχ.
αιγοπρόσωπος, αιλουροπρόσωπος, αισχροπρόσωπος, ανδροπρόσωπος, βουπρόσωπος, δυσπρόσωπος, εμπρόσωπος, επιπρόσωπος, ηδυπρόσωπος, θηλυπρόσωπος, ιδιοπρόσωπος, ιπποπρόσωπος, καλλιπρόσωπος, καλοπρόσωπος, καραβοπρόσωπος, κριοπρόσωπος, κυνοπρόσωπος, λεοντοπρόσωπος, μουσοπρόσωπος, ξενοπρόσωπος, ομοιοπρόσωπος, ονοπρόσωπος, ορνιθοπρόσωπος, ουλοπρόσωπος, οφιοπρόσωπος, παμπρόσωπος, σκληροπρόσωπος, ταυροπρόσωπος, τραγοπρόσωπος, χρυσοπρόσωπος
νεοελλ.
αβροπρόσωπος, αγγελοπρόσωπος, αγριοπρόσωπος, αδροπρόσωπος, ασκημοπρόσωπος, ασπροπρόσωπος, αχνοπρόσωπος, διπλοπρόσωπος, εκπρόσωπος, κοκκινοπρόσωπος, κρινοπρόσωπος, λευκοπρόσωπος, μαλακοπρόσωπος, μαυροπρόσωπος, μεγαλοπρόσωπος, ξανθοπρόσωπος, ολιγοπρόσωπος, ομορφοπρόσωπος, ταυτοπρόσωπος, τριτοπρόσωπος, φεγγαροπρόσωπος, φιλοπρόσωπος, χαριτοπρόσωπος, ωραιοπρόσωπος, ωχροπρόσωπος].

Translations

face

Abkhaz: аҿы, ахаҿы; Acehnese: rupa, muka; Adyghe: напэ, нэгу; Afan Oromo: fuula; Afrikaans: gesig; Ainu: ナン; Albanian: fytyrë; Alviri-Vidari: دیم‎; Amharic: ፊት; Apache Western Apache: bínii'; Arabic: وَجْه‎, مُحَيًّا‎; Egyptian Arabic: وش‎, وشوش‎; Gulf Arabic: ويه‎; Hijazi Arabic: وجه‎; Iraqi Arabic: وچ‎; North Levantine Arabic: وج‎, وش‎; Moroccan Arabic: وجه‎; Aramaic Classical Syriac: ܦܐܬܐ‎; Armenian: երես, դեմք; Aromanian: fatsã; Assamese: মুখ, মুহ; Asturian: cara, rostru; Avar: гьумер; Azerbaijani: üz, çöhrə, sifət, sima, bəniz; Baluchi: دیم‎; Bashkir: бит, йөҙ; Basque: aurpegi; Belarusian: твар, аблі́чча, ліцо; Bezhta: мотӏо; Bikol Central Bikol Legazpi: pandok; Bikol Naga: lalawgon; Bengali: মুখ; Breton: dremm, eneb; Bulgarian: лице; Burmese: မျက်နှာ; Buryat: нюур; Catalan: cara, faç, visatge; Cebuano: nawong; Central Atlas Tamazight: ⵓⴷⵎ, ⴰⵖⵎⴱⵓⴱ; Chadong: na²; Chamicuro: takano; Chechen: йуьхь, юьхь; Cherokee: ᎤᎧᏛᎢ; Chichewa: nkhope; Chinese Cantonese: 面, 臉, 脸; Dungan: лян; Hakka: 面; Mandarin: 臉, 脸, 面, 面孔; Min Dong: 面; Min Nan: 臉, 脸, 面; Wu: 面孔, 面顴, 面颧; Chuvash: пит; Classical Nahuatl: īxtli, xāyacatl; Coptic: ϩⲟ, ⲡⲣⲟⲥⲟⲡⲟⲛ; Cornish: enep; Crimean Tatar: bet, yüz; Czech: tvář, obličej; Danish: ansigt; Dhivehi: މޫނު‎; Dutch: gezicht, aangezicht, gelaat; Erzya: чама; Esperanto: vizaĝo; Estonian: nägu; Evenki: дэрэ; Faroese: andlit; Finnish: kasvot, naama, pärstä; French: visage, figure, face; Old French: vis, visage, viaire, face; Friulian: face; Galician: cara, faciana, face, rosto, carís; Georgian: სახე; German: Gesicht, Angesicht, Antlitz, Visage; Gothic: 𐌰𐌽𐌳𐌰𐌿𐌲𐌹, 𐍅𐌻𐌹𐍄𐍃, 𐍃𐌹𐌿𐌽𐍃; Greek: πρόσωπο; Ancient Greek: πρόσωπον; Greenlandic: kiinaq; Guaraní: tova; Gujarati: મુખ; Haitian Creole: figi; Hawaiian: maka, helehelena; Hebrew: פָּנִים‎, פַּרְצוּף‎; Hindi: चेहरा, मुखड़ा, मुख; Hungarian: arc; Hunsrik: Gesicht; Icelandic: andlit; Ido: vizajo; Indonesian: muka, wajah, paras, rupa; Sundanese: rarai, benget; Ingrian: liittsa, naama; Ingush: юхь; Irish: aghaidh, éadan, gnúis; Isnag: muxing; Italian: faccia, viso, volto; Japanese: 顔, 面; Javanese: rai, pasuryan, rupa, dhapur; K'iche': palaj; Kalmyk: чирә; Kannada: ಆನನ, ಮುಖ; Karelian: rožat, silmät; Kashubian: skarń, twôrz; Kazakh: бет, жүз, шырай; Khmer: មុខ; Khowar: موخ‎; Komi-Permyak: чужӧм; Korean: 얼굴; Kuna: wagar; Kurdish Central Kurdish: دەموچاو‎; Northern Kurdish: rû, serçav, dêm; Kyrgyz: бет; Lao: ໜ້າ; Latgalian: vaigs; Latin: facies, vultus; Latvian: seja; Lingao: na³; Lithuanian: veidas; Low German: Gesicht; Luxembourgish: Gesiicht; Lü: ᦐᦱᧉ; Macedonian: лице, лик; Maguindanao: paras, sangur; Malagasy: tarehy; Malay: muka, wajah; Malayalam: മുഖം; Maltese: wiċċ; Manchu: ᡩᡝᡵᡝ; Manx: eddin; Maori: kanohi; Maranao: paras, sangor; Marathi: चेहरा, तोंड; Mari Eastern Mari: шӱргӧ, чурий; Mazanderani: دیم‎; Mohawk: okónhsaʼ; Moksha: шама; Mongolian: нүүр, царай; Nanai: дэрэл; Navajo: aniiʼ; Nepali: मोहडा, अनुहार; Norman: fache; Norwegian: ansikt, fjes; Nynorsk: andlet; Occitan: fàcia, cara, visatge; Ojibwe: indengwaan; Okinawan: ちらー; Old Church Slavonic: лице, ликъ; Old East Slavic: лицо, лице, ликъ; Old English: ansīen, andwlita, nebb; Old Norse: andlit; Old Prussian: prusna; Old Tupi: obá; Oriya: ମୁଖ; Oromo: fuula; Ossetian: цӕсгом; Ottoman Turkish: جبهه‎, چهره‎, وجه‎, یوز‎, رو‎; Pali: mukha; Pashto: مخ‎; Persian: صورت‎, روی‎, رخ‎, چهره‎, دیم‎; Pipil: -īshkalyu; Polish: twarz, oblicze, lico, lice; Portuguese: face, rosto, cara; Punjabi: ਮੂੰਹ; Quechua: uya; Romagnol: fàza; Romani: muj; Romanian: față; Romansch: fatscha; Russian: лицо, лик, физиономия, обличье; Saanich: S¸OŦES; Sami Inari: muáđuh; Northern: muođut, ámadadju; Skolt: muâđ; Southern: ååredæjja; Sanskrit: अनीक, मुख, वदनम्; Sardinian: cara, care fache, fachi, face, fàcia, fatza, faci; Scottish Gaelic: aghaidh, aodann, gnùis; Serbo-Croatian Cyrillic: лице; Roman: líce; Shona: uso, kumeso; Shor: чӱс, шырай; Sicilian: facci; Silesian: gymba; Sinhalese: මුහුණ, මූණ; Slovak: tvár, obličaj; Slovene: obraz, lice; Somali: weji; Sorbian Lower Sorbian: woblico; Upper Sorbian: wobličo; Sotho: sefahleho; Southern Pomo: huʔ:uy; Spanish: cara, faz, rostro, jeta; Swahili: uso; Swedish: ansikte, anlete, fjäs, nuna; Sylheti: ꠝꠥꠈ; Tagalog: mukha; Tajik: рӯй, рӯ, чеҳра, рӯ, афт, андом, башара; Tamil: முகம், மூஞ்சி; Tatar: бит, йөз; Telugu: ముఖము; Thai: หน้า; Tibetan: གདོང་པ; Tigrinya: ገጽ; Tocharian B: särwāna; Tuareg: udǝm; Turkish: yüz, çehre; Turkmen: ýüz; Tuvan: арын; Udmurt: бам; Ugaritic: 𐎔𐎐; Ukrainian: обличчя, лице; Urdu: چہرہ‎, مکھ‎, مکھڑا‎; Uyghur: يۈز‎; Uzbek: yuz; Venetian: faça, fasa, facia, faẑa; Vietnamese: mặt; Votic: ńako; Walloon: vizaedje, figueure; Welsh: wyneb; West Frisian: gesicht; White Hmong: ntsej muag; Yakut: сирэй; Yiddish: פּנים‎, צורה‎, געזיכט‎; Yucatec Maya: ich; Zazaki: ri, rı, wec, sifet, çehre, suret; Zhuang: naj; Zulu: ubuso; ǃXóõ: sàʻã