ratio: Difference between revisions
(D_7) |
|||
| Line 5: | Line 5: | ||
{{Lewis | {{Lewis | ||
|lshtext=<b>rătĭo</b>: ōnis (abl. rationi, Lucr. 6, 66), f. [[reor]], [[ratus]],<br /><b>I</b> a [[reckoning]], [[account]], [[calculation]], [[computation]].<br /><b>I</b> Lit.<br /> <b>(a)</b> Sing.: Les. Nequaquam argenti [[ratio]] conparet [[tamen]]. Sta. Ratio [[quidem]] [[hercle]] adparet: [[argentum]] οἴχεται,> Plaut. Trin. 2, 4, 15 sq.: rationem putare ... [[bene]] [[ratio]] accepti [[atque]] expensi [[inter]] nos convenit, id. Most. 1, 3, 141; 146; cf.: ad calculos vocare amicitiam, ut [[par]] [[sit]] [[ratio]] acceptorum et datorum, Cic. Lael. 16, 58: itur, putatur [[ratio]] cum argentario ... Ubi disputata est [[ratio]] cum argentario, Plaut. Aul. 3, 5, 53 sq.: [[dextera]] digitis rationem computat, id. Mil. 2, 2, 49: magna [[ratio]] C. Verruci, Cic. Verr. 2, 2, 77, § 188: [[direptio]] ejus pecuniae, cujus [[ratio]] in aede [[Opis]] confecta est, id. Phil. 5, 6, 16; cf.: quibus in tabulis [[nominatim]], [[ratio]] confecta erat, qui [[numerus]] [[domo]] exisset, etc., ... Quarum omnium rerum [[summa]] erat, etc., Caes. B. G. 1, 29: auri [[ratio]] [[constat]]: [[aurum]] in aerario est, the [[account]] agrees, i. e. is [[correct]], Cic. Fl. 28, 69 (v. [[consto]]): decumo [[post]] mense, ut rationem te dictare [[intellego]], to [[make]] the [[reckoning]], Plaut. Am. 2, 2, 38 (al. ductare): rationem ducere, to [[make]] a [[computation]], to [[compute]], [[calculate]], [[reckon]], Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129; so, rationem habere, to [[take]] an [[account]], [[make]] a [[computation]]: omnium proeliorum, Caes. B. C. 3, 53; cf.: hujus [[omnis]] pecuniae conjunctim [[ratio]] habetur, id. B. G. 6, 19; and: piratarum, Cic. Verr. 2, 5, 28, § 71: rationem inire, to [[cast]] up, [[reckon]], [[calculate]], Caes. B. G. 7, 71, 4: [[quattuor]] [[minae]] periere, ut [[ratio]] redditur, Plaut. Men. 1, 3, 23; cf.: [[tibi]] ego rationem reddam? id. Aul. 1, 1, 6; id. Trin. 2, 4, 114: rationem referre, Cic. Verr. 2, 1, 39, § 98: rationem repetere de pecuniis repetundis, id. Clu. 37, 104: Py. Quanta [[istaec]] hominum [[summa]] est? Ar. Septem millia. Py. Tantum esse [[oportet]]: recte rationem tenes, Plaut. Mil. 1, 1, 47 et saep.: drachumae, quas de ratione debuisti, according to the [[account]], id. Trin. 2, 4, 24: grandem (pecuniam) [[quemadmodum]] in rationem inducerent, non videbant, [[how]] [[they]] should [[bring]] it [[into]] [[their]] accounts, Cic. Verr. 2, 1, 41, § 106.—<br /> <b>(b)</b> Plur.: rationes putare argentariam, frumentariam, pabuli causā quae parata sunt; rationem vinariam, oleariam, [[quid]] venierit, etc., [[Cato]], R. R. 2, 5: rationes ad aerarium [[continuo]] detuli ... quas rationes si cognoris, intelleges, etc., Cic. Pis. 25, 61: ut rationes cum publicanis putarent, id. Att. 4, 11, 1: rationes a colono accepit, id. Caecin. 32, 94: [[quid]] [[opus]] est? [[inquam]]. Rationes conferatis. Assidunt, subducunt, ad nummum convenit, id. Att. 5, 21, 12: rationes referre ... rationes deferre, id. Fam. 5, 20, 2: Romani pueri longis rationibus assem Discunt in partes [[centum]] diducere, Hor. A. P. 325 et saep.: A RATIONIBVS, an [[accountant]], Inscr. Orell. 1494; 2973; 2986; 4173 et saep. (cf. ab).—<br /> <b>B</b> Transf.<br /> <b>1</b> A [[list]], [[roll]], [[register]] ([[rare]]): [[cedo]] rationem carceris, quae diligentissime conficitur, quo [[quisque]] [[die]] [[datus]] in custodiam, quo [[mortuus]], quo necatus [[sit]], Cic. Verr. 2, 5, 57, § 147: rationes imperii, ab Augusto proponi [[solitas]], sed a Tiberio intermissas, publicavit (sc. Caligula), Suet. Calig. 16 ( = breviarium) totius imperii, id. Aug. 101 fin.: [[rationarium]] imperii, id. ib. 28.—<br /> <b>2</b> A [[sum]], [[number]] ([[rare]]), Plaut. Trin. 2, 4, 11: [[nunc]] lenonum et scortorum [[plus]] est [[fere]] Quam [[olim]] muscarum est. Ea nimia est [[ratio]], id. Truc. 1, 1, 49: pro ratione pecuniae liberalius est [[Brutus]] [[tractatus]] [[quam]] [[Pompeius]], Cic. Att. 6, 3, 5; cf. II. B. 1. c. [[infra]].—<br /> <b>3</b> A [[business]] [[matter]], [[transaction]], [[business]]; also, a [[matter]], [[affair]], in gen. (a favorite [[word]] of [[Cicero]]): res rationesque eri Ballionis [[curo]], Plaut. Ps. 2, 2, 31: res rationesque vestrorum omnium, id. Am. prol. 4: re ac ratione cum [[aliquo]] conjunctus, Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172: de totà illā ratione [[atque]] re Gallicanā [[inter]] se [[multa]] communicare, id. Quint. 4, 15: cum ([[Druides]]) in reliquis [[fere]] rebus, publicis privatisque rationibus, Graecis utantur litteris, Caes. B. G. 6, 14 (metaphrast. πράγμασι): [[ratio]] nummaria, Cic. Att. 10, 11, 2: [[aeraria]] [[ratio]], id. Quint. 4, 15: [[ratio]] domestica ... bellica, id. Off. 1, 22, 76: [[quod]] ad popularem rationem attinet, id. Fam. 1, 2, 4: rationes familiares componere, Tac. A. 6, 16 fin.: [[fori]] judiciique rationem [[Messala]] suscepit, Cic. Rosc. Am. 51, 149; cf.: in explicandis rationibus rerum civilium, id. Rep. 1, 8, 13: rationes civitatis, id. ib. 1, 6, 11: quantos [[aestus]] habet [[ratio]] comitiorum ... [[nihil]] fallacius ratione totā comitiorum, id. Mur. 17, 35: [[propter]] rationem Gallici belli, id. Prov. Cons. 8, 19; so id. ib. 8, 14, 35: ad omnem rationem humanitatis, id. Mur. 31, 66: in hac ratione [[quid]] res, [[quid]] [[causa]], [[quid]] [[tempus]] ferat, tu facillime perspicies, id. Fam. 1, 7, 6 fin.: ad eam rationem existimabam [[satis]] aptam naturam meam, id. Att. 9, 11, A, 1.—<br /> <b>b</b> Pregn.: meae (tuae, etc.) rationes, my ([[thy]], etc.) [[interest]], my ([[thy]], etc.) [[advantage]] (cf. in Engl. to [[find]] one's [[account]] in [[any]] [[thing]]): me ad ejus rationes adjungo, quem tu in meis rationibus [[tibi]] esse adjungendum putasti, Cic. Fam. 1, 8, 2; cf.: [[exemplum]] meis alienissimum rationibus, id. Corn. Fragm. 1, 7 B. and K.: consideres, [[quid]] tuae rationes postulent, Sall. C. 44, 5: servitia repudiabat ... alienum suis rationibus existimans videri causam civium cum servis fugitivis communicasse, [[inconsistent]] [[with]] his [[policy]] or interests, id. ib. 56, 5: si meas rationes [[unquam]] vestrae saluti anteposuissem, Cic. Red. ad Quir. 1, 1.<br /><b>II</b> Trop., a [[reckoning]], [[account]], [[computation]]: [[postquam]] hanc rationem cordi ventrique edidi, presented this [[reckoning]], Plaut. Aul. 2, 7, 12: [[itidem]] hic ut Acheronti [[ratio]] accepti scribitur, i.e. things are taken [[only]], [[nothing]] is given [[back]], id. Truc. 4, 2, 36: [[nomen]] (comoediae) jam habetis, [[nunc]] rationes ceteras Accipite, an [[account]] of the [[rest]], id. Poen. prol. 55; cf.: [[census]] [[quom]] [[sum]], juratori recte rationem dedi, id. Trin. 4, 2, 30; so, rationem [[dare]], for the [[more]] [[usual]] rationem reddere, Varr. L. L. 6, § 86 Müll.; Cic. Verr. 2, 1, 36, § 92 Zumpt: (argentarii) ratione utuntur, [[make]] a [[reckoning]], [[settle]] up, Plaut. Cas. prol. 27: cum eam [[mecum]] rationem [[puto]], go [[into]] [[that]] [[calculation]], [[think]] [[over]] the [[matter]], id. ib. 3, 2, 25; cf.: [[frustra]] [[egomet]] [[mecum]] has rationes [[puto]], Ter. Ad. 2, 1, 54: ([[Medea]] et [[Atreus]]) inita subductaque ratione nefaria scelera meditantes, Cic. N. D. 3, 29, 71: [[quod]] [[posteaquam]] [[iste]] cognovit hanc rationem habere coepit, to [[make]] the [[following]] [[calculation]], [[reflection]], id. Verr. 2, 5, 39, § 101; cf.: totius rei [[consilium]] his rationibus explicavit, ut si, etc., ... si, etc., ... [[sin]], etc., drew the [[plan]] of the [[whole]] [[undertaking]] according to the [[following]] [[calculation]], [[that]] if, etc., Caes. B. C. 3, 78; and herewith cf.: rationem consilii mei accipite, id. ib. 3, 86: ut habere rationem possis, quo [[loco]] me convenias, etc., [[that]] [[you]] [[may]] [[calculate]], Cic. Fam. 3, 6, 6: [[semper]] ita vivamus, ut rationem reddendam nobis arbitremur, id. Verr. 2, 2, 11, § 28; cf.: [[nihil]] est, [[quod]] [[minus]] ferendum [[sit]], [[quam]] rationem ab altero vitae reposcere eum, qui non possit suae reddere, id. Div. in Caecil. 9, 28; and [[with]] this cf.: si gravius [[quid]] acciderit, abs te rationem reposcent, [[will]] [[call]] [[you]] to [[account]], Caes. B. G. 5, 30: clarorum virorum [[atque]] magnorum non [[minus]] otii, [[quam]] negotii rationem exstare oportere, an [[account]] [[must]] be [[capable]] of [[being]] given, [[Cato]] ap. Cic. Planc. 27, 66: tam otii [[quam]] negotii rationem reddere majores censuisse, Col. 11 fin.: eam condicionem esse imperandi, ut non [[aliter]] [[ratio]] constet, [[quam]] si uni reddatur, [[that]] the [[account]] is not [[correct]] [[unless]], etc., Tac. A. 1, 6 fin.: mirum est [[quam]] singulis diebus in urbe [[ratio]] aut constet aut constare videatur, Plin. Ep. 1, 9, 1; 1, 5, 16 et saep.; cf. Just. praef. 5.—<br /> <b>B</b> Transf.<br /> <b>1</b> Relation, [[reference]], [[respect]] to a [[thing]]: (agricolae) habent rationem cum terrā, quae [[nunquam]] recusat [[imperium]], [[have]] an [[account]], [[have]] to do, [[have]] [[dealings]] [[with]] the [[earth]], Cic. Sen. 15, 51; cf.: ubi [[ratio]] cum Orco habetur, Varr. R. R. 1, 4, 3; for [[which]]: ubi [[sit]] cum Orco [[ratio]] ponenda, Col. 1, 3, 2: cum omnibus Musis rationem habere [[cogito]], Cic. Att. 2, 5, 2: cum hac (muliere) aliquid adulescentem hominem habuisse rationis, id. Cael. 20, 50; cf. id. Verr. 2, 2, 77, § 190. omnes, quibuscum [[ratio]] huic aut est aut fuit, assunt, defendunt, id. Quint. 23, 75; cf.. quae [[ratio]] [[tibi]] cum eo intercesserat? id. Rosc. Com. 14, 41: pacis [[vero]] quae potest esse cum eo [[ratio]], in quo est [[incredibilis]] [[crudelitas]], [[fides]] nulla? id. Phil. 4, 6, 14: [[quod]] si habenda cum M. Antonii latrocinio pacis [[ratio]] fuit, etc., id. ib. 12, 7, 17: fontes ad nostrorum annalium rationem veteres, ad ipsorum [[sane]] recentes, in [[respect]] to [[our]] [[annals]], id. Brut. 13, 49.—<br /> <b>b</b> Pregn., a [[respect]], [[regard]], [[concern]], [[consideration]], [[care]] for a [[thing]] (usu. in the [[connection]] habere and ducere alicujus rei rationem): ad hanc rationem [[quoniam]] maximam vim [[natura]] habet, [[fortuna]] proximam: utriusque [[omnino]] habenda [[ratio]] est in deligendo genere vitae, Cic. Off. 1, 33, 120: quorum (civium Romanorum) nobis pro vestrā sapientiā, [[Quirites]], habenda est [[ratio]] [[diligenter]], id. Imp. Pomp. 7, 17: (deos) piorum et impiorum habere rationem, id. Leg. 2, 7, 15: cujus absentis rationem haberi proximis comitiis [[populus]] jussisset, Caes. B. C. 1, 9; so, absentis, id. ib. 1, 32; 3, 82 fin.: sauciorum et aegrorum habitā ratione, id. ib. 3, 75: moneret, frumenti rationem esse habendam, Hirt. B. G. 8, 34; so (al. frumentandi), rationem habere, Caes. B. G. 7, 75 Oud.; cf. id. ib. 7, 71: alicujus vel dignitatis vel commodi rationem non habere, Cic. de Or. 2, 4, 17: ut summae rei publicae rationem habeamus, [[Pompeius]] ap. Cic. Att. 8, 12, c, 3: alicujus salutis rationem habere, i. e. to [[regard]], [[care]] for, be concerned [[about]], Caes. B. G. 7, 71; so id. B. C. 1, 20: turpissimae fugae rationem habere, id. ib. 2, 31: ut in ceteris habenda [[ratio]] non sui [[solum]] sed [[etiam]] aliorum, sic, etc., Cic. Off. 1, 39, 139: [[proinde]] habeat rationem posteritatis et periculi sui, Caes. B. C. 1, 13: habere [[nunc]] se rationem officii pro beneficiis Caesaris, id. B. G. 5, 27: non ullius rationem sui commodi ducit, Cic. Rosc. Am. 44, 128: cum hujusce periculi tum ceterorum [[quoque]] officiorum et amicitiarum [[ratio]], id. Clu. 42, 117: [[omnis]] hac in re habenda [[ratio]] et [[diligentia]] est, ut, etc., id. Lael. 24, 89; cf.: didici ex tuis litteris, te omnibus in rebus habuisse rationem, ut mihi consuleres, id. Fam. 3, 5, 1: [[habeo]] rationem, [[quid]] a [[populo]] Romano acceperim, [[bring]] [[into]] [[consideration]], [[consider]], id. Verr. 2, 5, 14, § 36: ut habere rationem possis, quo [[loco]] me salvā lege Corneliā convenias, ego veni, etc., id. Fam. 3, 6, 6: [[neque]] illud rationis habuisti, eam provinciam ad summam stultitiam nequitiamque venisse, id. Verr. 2, 5, 15, § 38; cf.: hoc rationis habebant, facere eos nullo [[modo]] posse, ut, etc., id. ib. 2, 2, 29, § 70.—<br /> <b>c</b> Relation to a [[thing]], i. e.<br /> <b>(a)</b> Subject., [[course]], [[conduct]], [[procedure]], [[mode]], [[manner]], [[method]], [[fashion]], [[plan]], etc. (cf. [[consilium]]): [[nunc]] sic rationem incipissam, hanc instituam astutiam, ut, etc., Plaut. Mil. 2, 2, 82; cf. id. ib. 3, 1, 175 sqq.: ubi cenas hodic, si hanc rationem instituis? Plaut. Stich. 3, 1, 26; id. Truc. 1, 1, 3: tua [[ratio]] est, ut [[secundum]] binos ludos mihi respondere incipias: mea, ut [[ante]] primos ludos comperendinem. Ita fiet, ut tua ista [[ratio]] existimetur astuta, [[meum]] hoc [[consilium]] necessarium, Cic. Verr. 1, 11, 34; cf.: [[ratio]] viaque defensionis, id. Verr. 2, 5, 1, § 4: [[itaque]] in [[praesentia]] [[Pompeii]] insequendi rationem omittit, Caes. B. C. 1, 30: mea [[autem]] [[ratio]] in dicendo haec esse solet, ut, etc., Cic. de Or. 2, 72, 292: haec in philosophiā [[ratio]] [[contra]] omnia disserendi, id. N. D. 1, 5, 11: dicendi, id. Or. 32, 114; id. de Or. 3, 15, 56; cf.: [[aliquot]] [[ante]] annis inita [[ratio]] est, ut, etc., id. Rep. 2, 36, 61: ut, quo [[primum]] occurreretur, vix [[ratio]] iniri possit, Caes. B. G. 7, 24: [[quia]] reponendarum (tegularum) [[nemo]] [[artifex]] inire rationem potuerit, Liv. 42, 3 fin.—In plur.: hoc aditu laudis non mea me [[voluntas]] sed meae vitae rationes ab ineunte aetate susceptae prohibuerunt, [[plan]] of [[life]], Cic. Imp. Pomp. 1, 1: de rationibus rerum publicarum aut constituendarum aut tuendarum, id. Rep. 1, 6, 11.—<br /> <b>(b)</b> Object., [[relation]], [[condition]], [[nature]], [[kind]], [[sort]], [[fashion]], [[way]], etc. (cf. [[modus]]): sed [[ratio]] ordoque agminis [[aliter]] se habebat ac [[Belgae]] ad Nervios detulerant, Caes. B. G. 2, 19; cf.: ut rei [[militaris]] [[ratio]] [[atque]] [[ordo]] postulabat, id. ib. 2, 22; so, rei [[militaris]], id. ib. 4, 23: [[ratio]] [[atque]] [[usus]] belli, the [[art]] and [[practice]] of [[war]], id. ib. 4, 1; id. B. C. 1, 76 fin.; 2, 18; 3, 17 et saep. al.; cf.: novae rationes bellandi, id. ib. 3, 50: [[ratio]] equestris proelii, id. B. G. 5, 16: quorum operum haec erat [[ratio]], etc., id. B. C. 1, 25; cf.: rationem pontis hanc instituit; tigna bina, etc., id. B. G. 4, 17: serpit per omnium vitas [[amicitia]], nec ullam aetatis degendae rationem patitur esse expertem sui, Cic. Lael. 23, 87; cf.: ita [[ratio]] comparata est vitae naturaeque nostrae, ut, etc., id. ib. 27, 101; id. Ac. 2, 43, 132: [[civitas]] (Platonis) non quae possit esse, sed in quā [[ratio]] rerum civilium perspici posset, id. Rep. 2, 30, 52 init.; cf.: reliqui disseruerunt de generibus et de rationibus civitatum, id. ib. 2, 11, 22; 1, 8, 13: [[quam]] creberrimis litteris faciam ut [[tibi]] [[nota]] [[sit]] [[omnis]] [[ratio]] dierum [[atque]] itinerum meorum, id. Fam. 3, 5, 4: [[quoniam]] [[eadem]] est [[ratio]] juris in [[utroque]], id. Rep. 3, 12, 21; cf.: haec [[eadem]] [[ratio]] est in summā totius Galliae, Caes. B. G. 6, 11 fin.: ab nostris [[eadem]] ratione, quā [[pridie]], resistitur, id. ib. 5, 40; id. B. C. 3, 100; cf. id. ib. 3, 101: docet, [[longe]] aliā ratione esse [[bellum]] gerendum [[atque]] [[antea]] [[sit]] gestum, id. B. G. 7, 14: hoc si Romae fieri posset, [[certe]] aliquā ratione expugnasset [[iste]], Cic. Verr. 2, 2, 52, § 130: [[quid]] [[refert]], quā me ratione cogatis? id. Lael. 8, 26: [[quod]] fuit illis conandum [[atque]] omni ratione efficiendum, Caes. B. C. 1, 65 fin.; 1, 67 fin.: simili ratione [[Pompeius]] in suis castris consedit, id. ib. 3, 76: [[auxilium]] ferri nullā ratione poterat, id. ib. 1, 70: nec quibus rationibus superare possent, sed quem ad modum uti victoriā deberent, cogitabant, id. ib. 3, 83 fin.; 3, 58; 3, 18 fin. et saep.—<br /> <b>(g)</b> With gen. of a subst. in [[circumlocution]] for the subst. itself (v. Zumpt, Gram. § 678): [[vereor]] ne [[oratio]] mea alienā ab judiciorum ratione esse videatur, Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109: [[multa]] [[autem]] [[propter]] rationem brevitatis praetermittenda, id. ib. 2, 1, 40, § 103: quantas perturbationes et quantos [[aestus]] habet [[ratio]] comitiorum? id. Mur. 17, 35: [[nihil]] fallacius ratione totā comitiorum, id. ib. 17, 36: praedicere tempestatum rationem et praedonum, id. ib. 2, 4: tota [[ratio]] talium largitionum genere vitiosa est, id. Off. 2, 17, 60.—<br /> <b>2</b> Pregn., [[that]] [[faculty]] of the [[mind]] [[which]] forms the [[basis]] of [[computation]] and [[calculation]], and [[hence]] of [[mental]] [[action]] in [[general]], i. e. [[judgment]], [[understanding]], [[reason]]: [[duplex]] est vis animorum [[atque]] [[natura]]: una [[pars]] in appetitu posita est, quae est ὁρμὴ> [[Graece]], quae hominem huc et [[illuc]] rapit; altera in ratione, quae docet et explanat, [[quid]] faciendum, [[quid]] fugiendum [[sit]]. Ita [[fit]], ut [[ratio]] praesit, [[appetitus]] obtemperet, Cic. Off. 1, 28, 101: [[homo]], [[quod]] rationis est [[particeps]], per [[quam]] [[consequentia]] cernit, causas rerum videt earumque [[progressus]] et [[quasi]] antecessiones non ignorat, similitudines comparat rebusque praesentibus adjungit [[atque]] annectit futuras, [[facile]] totius vitae cursum videt ad eamque degendam praeparat res necessarias. Eademque [[natura]] vi rationis hominem concilia homini et ad orationis et ad vitae societatem, etc., id. ib. 1, 4, 11 sq.: [[haud]] [[scio]], an [[melius]] fuerit, [[humano]] generi motum istum celerem cogitationis, [[acumen]], sollertiam, [[quam]] rationem vocamus, non dari [[omnino]] [[quam]] tam [[munifice]] et tam [[large]] dari, etc., id. N. D. 2, 27, 69: lex est [[ratio]] [[summa]], insita in naturā, quae jubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria. Eadem [[ratio]], cum est in hominis mente confirmata et confecta, lex est, id. Leg. 1, 6, 18: ut, quos [[ratio]] non posset, eos ad [[officium]] [[religio]] duceret, id. N. D. 1, 42, 118: [[mens]] et [[ratio]] et [[consilium]] in senibus est, id. Sen. 19, 67; cf. Liv. 28, 28: si [[pudor]] quaeritur, si [[probitas]], si [[fides]], [[Mancinus]] haec attulit, si [[ratio]], [[consilium]], [[prudentia]], [[Pompeius]] antistat, Cic. Rep. 3, 18, 28; cf. id. Quint. 16, 53; and: si [[ratio]] et [[prudentia]] curas aufert, Hor. Ep. 1, 11, 25: quibus in rebus [[temeritas]] et [[casus]], non [[ratio]] nec [[consilium]] valet, Cic. Div. 2, 41, 85; cf.: [[illa]] de urbis situ revoces ad rationem quae a Romulo casu aut [[necessitate]] facta sunt, id. Rep. 2, 11, 22; and: [[moneo]] ut agentem te [[ratio]] ducat, non [[fortuna]], Liv. 22, 39 fin.: [[mulier]] abundat audaciā; consilio et ratione deficitur, Cic. Clu. 65, 184: Ariovistum [[magis]] ratione et consilio [[quam]] virtute vicisse. Cui rationi [[contra]] homines barbaros [[locus]] fuisset, etc., Caes. B. G. 1, 40: [[arma]] [[amens]] [[capio]]; nec sat rationis in armis, Verg. A. 2, 314: rationis [[egens]], id. ib. 8, 299 et saep.: [[iracundia]] dissidens a ratione, Cic. Rep. 1, 38, 60: majora [[quam]] hominum [[ratio]] consequi possit, id. ib. 1, 10, 15: [[quantum]] ratione provideri poterat, Caes. B. G. 7, 16 fin.: quantumque in ratione esset, exploratum habuit, Hirt. B. G. 8, 6 init.: nec majore ratione [[bellum]] administrari posse, Caes. B. C. 7, 21: minari divisoribus [[ratio]] non erat, it [[was]] not [[reasonable]], [[was]] [[contrary]] to [[reason]], Cic. Verr. 1, 9, 24; so, nulla [[ratio]] est, [[with]] an objectclause, id. Caecin. 5, 15; so, [[too]], [[minime]] rationis est, Col. 3, 5, 3; cf. [[with]] dat.: [[Vitellianus]] exercitús, cui acquiescere Cremonae [[ratio]] fuit, [[which]], as [[reason]] dictated, [[ought]] to [[have]] rested at [[Cremona]], Tac. H. 3, 22: [[quod]] domi te inclusisti, ratione fecisti, [[reasonably]], [[sensibly]], [[judiciously]], Cic. Att. 12, 14, 3.—<br /> <b>b</b> The [[reasonable]] [[cause]] of a [[thing]], a [[ground]], [[motive]], [[reason]]: [[ratio]] est [[causa]], quae demonstrat, [[verum]] esse id, [[quod]] intendimus, brevi subjectione. Rationis [[confirmatio]] est ea, quae pluribus argumentis corroborat [[breviter]] expositam rationem, Auct. Her. 2, 18, 28: [[quid]] [[tandem]] habuit argumenti aut rationis res, [[quamobrem]], etc., Cic. Verr. 2, 2, 47, § 115; cf.: nostra confirmare argumentis ac rationibus: [[deinde]] contraria refutare, id. de Or. 2, 19, 80: noverit [[orator]] argumentorum et rationum locos, id. Or. 14, 44 (v. also [[argumentum]]): si mei consilii causam rationemque cognoverit, id. Div. in Caecil. 1, 1; cf.: ad eam sententiam cum reliquis causis haec [[quoque]] [[ratio]] eos deduxit, [[quod]], etc., Caes. B. G. 2, 10 fin.: [[quam]] habet rationem, non [[quaero]] aequitatis, sed ipsius improbitatis [[atque]] impudentiae? ... facti, si non bonam, at [[aliquam]] rationem afferre, Cic. Verr. 2, 3, 85, § 196; cf.: [[deinde]] [[nihil]] rationis affert, [[quamobrem]], etc., id. Caecin. 33, 96: non deest hoc [[loco]] [[copia]] rationum, quibus docere velitis, humanas esse formas deorum: [[primum]] [[quod]], etc. ... [[deinde]] [[quod]], etc. ... tertiam rationem affertis, [[quod]], etc., id. N. D. 1, 27, 76: et [[quidem]], [[cur]] sic opinetur, rationem subicit, id. Div. 2, 50, 104: [[idcirco]] [[minus]] [[existimo]] te [[nihil]] [[nisi]] summā ratione fecisse, id. Att. 8, 11, D, § 5: [[nunc]] non [[modo]] agendi rationem nullam [[habeo]], sed ne cogitandi [[quidem]], id. Fam. 4, 13, 3: rationes in eā disputatione a te collectae vetabant me rei publicae [[penitus]] diffidere, id. Fam. 5, 13, 3; cf. id. Ac. 2, 36, 116: rationibus conquisitis de voluptate et dolore disputandum putant, id. Fin. 1, 9, 31; cf.: [[quod]] cum disputando rationibusque docuisset, id. Rep. 1, 16, 25: his rationibus tam certis tamque illustribus opponuntur ab his, qui [[contra]] [[disputant]] [[primum]] labores, etc., id. ib. 1, 3, 4 et saep.: num parva [[causa]] aut prava [[ratio]] est? [[reason]], [[excuse]], Ter. Eun. 3, 5, 27.—<br /> <b>(b)</b> In rhet., a showing [[cause]], [[argument]], [[reasoning]] in [[support]] of a [[proposition]]: [[ratio]] est, quae continet causam, quae si sublata [[sit]], [[nihil]] in causā controversiae relinquatur, hoc [[modo]]: [[Orestes]] si accusetur matricidii, [[nisi]] hoc dicat, Jure feci, [[illa]] [[enim]] patrem [[meum]] occiderat, non habet defensionem, Cic. Inv. 1, 13, 18: ad [[propositum]] subjecta [[ratio]], et [[item]] in distributis supposita [[ratio]], id. de Or. 3, 54, 207; cf. Quint. 3, 11, 4; 5, 14, 1; 16; 7, 8, 3.—<br /> <b>c</b> Reasonableness, [[reason]], [[propriety]], [[law]], [[rule]], [[order]], [[conformity]], etc.: in omnibus, quae ratione docentur et via, [[primum]] constituendum est, [[quid]] quidque [[sit]], etc., in a [[reasonable]], [[regular]] [[manner]], Cic. Or. 33, 116; cf.: ut ratione et viā procedat [[oratio]], id. Fin. 1, 9, 29: [[modo]] et ratione aliquid facere ([[along]] [[with]] recte [[atque]] ordine facere), id. Quint. 7, 28; cf.: quae res Nec modum habet [[neque]] [[consilium]], ratione modoque Tractari non vult, Hor. S. 2, 3, 266: [[nihil]] est, [[quod]] ratione et [[numero]] moveri possit [[sine]] consilio, Cic. N. D. 2, 16, 43: intervallis imparibus, sed [[tamen]] pro ratā parte ratione distinctis, divided proportionally by [[rule]], id. Rep. 6, 18, 18; cf.: ex summis et infimis et mediis interjectis ordinibus ut sonis moderatā ratione [[civitas]] concinit, in [[symmetrical]] [[proportion]], id. ib. 2, 42, 69: in quo defuit [[fortasse]] [[ratio]], sed [[tamen]] vincit ipsa rerum publicarum [[natura]] [[saepe]] rationem, [[order]], [[system]], id. ib. 2, 33, 57; 5, 5, 7: [[declinatio]] si cum ratione fiet, [[reasonably]], id. Tusc. 4, 6, 13: [[ratio]] et [[distributio]], a [[reasonable]] [[division]], Q. Cic. Pet. Cons. 1, 1.—<br /> <b>d</b> A [[theory]], [[doctrine]], or [[system]] based [[upon]] [[reason]]; [[science]], and ([[less]] freq.), [[subject]]., [[knowledge]]: erat [[enim]] [[tunc]] haec nova et ignota [[ratio]], solem lunae oppositum solere deficere, Cic. Rep. 1, 16, 25; cf.: nova et a nobis inventa [[ratio]], id. ib. 1, 8, 13; 2, 39, 66: si animum contulisti in istam rationem et [[quasi]] artem, id. ib. 1, 23, 37; cf.: omnes [[tacito]] quodam sensu [[sine]] ullā [[arte]] aut ratione, quae sint in artibus ac rationibus [[recta]] ac prava dijudicant, id. de Or. 3, 50, 195; id. Brut. 74, 258: continet [[enim]] totam hanc quaestionem ea [[ratio]], quae est de naturā deorum, id. Div. 1, 51, 117: Epicuri [[ratio]], quae plerisque notissima est, [[doctrine]], [[system]], [[philosophy]], id. Fin. 1, 5, 13; cf.: Stoicorum [[ratio]] disciplinaque, id. Off. 3, 4, 20: Cynicorum [[ratio]], id. ib. 1, 41, 148; so id. Fin. 3, 20, 68: [[ratio]] vivendi ... [[ratio]] [[civilis]] et [[disciplina]] populorum, the [[art]] of [[living]] ... [[statesmanship]], id. Rep. 3, 3, 4; cf.: [[etiamsi]] cui videbitur [[illa]] in optimis studiis et artibus quieta vitae [[ratio]] beatior, haec [[civilis]] laudabilior est [[certe]] et illustrior, id. ib. 3, 3, 4: improba navigii [[ratio]] tum caeca jacebat, Lucr. 5, 1004: saltationis ac musicae rationis studiosi, Col. prooem. § 3 al.—Subject., [[knowledge]]: si [[qua]] (est in me) [[exercitatio]] dicendi aut si hujus rei [[ratio]] [[aliqua]], ab optimarum artium studiis ac disciplinā profecta, Cic. Arch. 1, 1.—<br /> <b>e</b> A [[view]] or [[opinion]] resting [[upon]] [[reasonable]] grounds: mea sic est [[ratio]], Ter. Ad. 1, 1, 43; cf.: [[inventus]] est [[nemo]], cujus non haec et [[sententia]] esset et [[oratio]], non esse metuendum, etc. ... Haec cum omnes sentirent et cum in eam rationem pro suo [[quisque]] sensu ac dolore loqueretur, Cic. Verr. 2, 1, 27, § 68 sq.; and [[with]] this cf. id. Att. 1, 11, 1: cujus [[ratio]] [[etsi]] non valuit, Nep. Milt. 3, 6 ([[just]] [[before]]: hujus cum sententiam plurimi essent secuti).—<br /> <b>f</b> In philos. lang., a [[production]] of [[proof]], argumentation, [[reasoning]]: ([[Epicurus]]) tollit definitiones; [[nihil]] de dividendo ac partiendo docet; non, quo [[modo]] efficiatur concludaturque [[ratio]], tradit, Cic. Fin. 1, 7, 22; cf. id. Div. 2, 10, 25; id. de Or. 2, 38, 158: [[ratio]] ipsa coget, et ex aeternitate quaedam esse vera et ea non esse nexa causis aeternis, etc., id. Fat. 16, 38; cf.: [[ergo]], ubi [[tyrannus]] est, ibi non vitiosam ut [[heri]] dicebam, sed, ut [[nunc]] [[ratio]] cogit, dicendum est, [[plane]] nullam esse rem publicam, id. Rep. 3, 31, 43. | |lshtext=<b>rătĭo</b>: ōnis (abl. rationi, Lucr. 6, 66), f. [[reor]], [[ratus]],<br /><b>I</b> a [[reckoning]], [[account]], [[calculation]], [[computation]].<br /><b>I</b> Lit.<br /> <b>(a)</b> Sing.: Les. Nequaquam argenti [[ratio]] conparet [[tamen]]. Sta. Ratio [[quidem]] [[hercle]] adparet: [[argentum]] οἴχεται,> Plaut. Trin. 2, 4, 15 sq.: rationem putare ... [[bene]] [[ratio]] accepti [[atque]] expensi [[inter]] nos convenit, id. Most. 1, 3, 141; 146; cf.: ad calculos vocare amicitiam, ut [[par]] [[sit]] [[ratio]] acceptorum et datorum, Cic. Lael. 16, 58: itur, putatur [[ratio]] cum argentario ... Ubi disputata est [[ratio]] cum argentario, Plaut. Aul. 3, 5, 53 sq.: [[dextera]] digitis rationem computat, id. Mil. 2, 2, 49: magna [[ratio]] C. Verruci, Cic. Verr. 2, 2, 77, § 188: [[direptio]] ejus pecuniae, cujus [[ratio]] in aede [[Opis]] confecta est, id. Phil. 5, 6, 16; cf.: quibus in tabulis [[nominatim]], [[ratio]] confecta erat, qui [[numerus]] [[domo]] exisset, etc., ... Quarum omnium rerum [[summa]] erat, etc., Caes. B. G. 1, 29: auri [[ratio]] [[constat]]: [[aurum]] in aerario est, the [[account]] agrees, i. e. is [[correct]], Cic. Fl. 28, 69 (v. [[consto]]): decumo [[post]] mense, ut rationem te dictare [[intellego]], to [[make]] the [[reckoning]], Plaut. Am. 2, 2, 38 (al. ductare): rationem ducere, to [[make]] a [[computation]], to [[compute]], [[calculate]], [[reckon]], Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129; so, rationem habere, to [[take]] an [[account]], [[make]] a [[computation]]: omnium proeliorum, Caes. B. C. 3, 53; cf.: hujus [[omnis]] pecuniae conjunctim [[ratio]] habetur, id. B. G. 6, 19; and: piratarum, Cic. Verr. 2, 5, 28, § 71: rationem inire, to [[cast]] up, [[reckon]], [[calculate]], Caes. B. G. 7, 71, 4: [[quattuor]] [[minae]] periere, ut [[ratio]] redditur, Plaut. Men. 1, 3, 23; cf.: [[tibi]] ego rationem reddam? id. Aul. 1, 1, 6; id. Trin. 2, 4, 114: rationem referre, Cic. Verr. 2, 1, 39, § 98: rationem repetere de pecuniis repetundis, id. Clu. 37, 104: Py. Quanta [[istaec]] hominum [[summa]] est? Ar. Septem millia. Py. Tantum esse [[oportet]]: recte rationem tenes, Plaut. Mil. 1, 1, 47 et saep.: drachumae, quas de ratione debuisti, according to the [[account]], id. Trin. 2, 4, 24: grandem (pecuniam) [[quemadmodum]] in rationem inducerent, non videbant, [[how]] [[they]] should [[bring]] it [[into]] [[their]] accounts, Cic. Verr. 2, 1, 41, § 106.—<br /> <b>(b)</b> Plur.: rationes putare argentariam, frumentariam, pabuli causā quae parata sunt; rationem vinariam, oleariam, [[quid]] venierit, etc., [[Cato]], R. R. 2, 5: rationes ad aerarium [[continuo]] detuli ... quas rationes si cognoris, intelleges, etc., Cic. Pis. 25, 61: ut rationes cum publicanis putarent, id. Att. 4, 11, 1: rationes a colono accepit, id. Caecin. 32, 94: [[quid]] [[opus]] est? [[inquam]]. Rationes conferatis. Assidunt, subducunt, ad nummum convenit, id. Att. 5, 21, 12: rationes referre ... rationes deferre, id. Fam. 5, 20, 2: Romani pueri longis rationibus assem Discunt in partes [[centum]] diducere, Hor. A. P. 325 et saep.: A RATIONIBVS, an [[accountant]], Inscr. Orell. 1494; 2973; 2986; 4173 et saep. (cf. ab).—<br /> <b>B</b> Transf.<br /> <b>1</b> A [[list]], [[roll]], [[register]] ([[rare]]): [[cedo]] rationem carceris, quae diligentissime conficitur, quo [[quisque]] [[die]] [[datus]] in custodiam, quo [[mortuus]], quo necatus [[sit]], Cic. Verr. 2, 5, 57, § 147: rationes imperii, ab Augusto proponi [[solitas]], sed a Tiberio intermissas, publicavit (sc. Caligula), Suet. Calig. 16 ( = breviarium) totius imperii, id. Aug. 101 fin.: [[rationarium]] imperii, id. ib. 28.—<br /> <b>2</b> A [[sum]], [[number]] ([[rare]]), Plaut. Trin. 2, 4, 11: [[nunc]] lenonum et scortorum [[plus]] est [[fere]] Quam [[olim]] muscarum est. Ea nimia est [[ratio]], id. Truc. 1, 1, 49: pro ratione pecuniae liberalius est [[Brutus]] [[tractatus]] [[quam]] [[Pompeius]], Cic. Att. 6, 3, 5; cf. II. B. 1. c. [[infra]].—<br /> <b>3</b> A [[business]] [[matter]], [[transaction]], [[business]]; also, a [[matter]], [[affair]], in gen. (a favorite [[word]] of [[Cicero]]): res rationesque eri Ballionis [[curo]], Plaut. Ps. 2, 2, 31: res rationesque vestrorum omnium, id. Am. prol. 4: re ac ratione cum [[aliquo]] conjunctus, Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172: de totà illā ratione [[atque]] re Gallicanā [[inter]] se [[multa]] communicare, id. Quint. 4, 15: cum ([[Druides]]) in reliquis [[fere]] rebus, publicis privatisque rationibus, Graecis utantur litteris, Caes. B. G. 6, 14 (metaphrast. πράγμασι): [[ratio]] nummaria, Cic. Att. 10, 11, 2: [[aeraria]] [[ratio]], id. Quint. 4, 15: [[ratio]] domestica ... bellica, id. Off. 1, 22, 76: [[quod]] ad popularem rationem attinet, id. Fam. 1, 2, 4: rationes familiares componere, Tac. A. 6, 16 fin.: [[fori]] judiciique rationem [[Messala]] suscepit, Cic. Rosc. Am. 51, 149; cf.: in explicandis rationibus rerum civilium, id. Rep. 1, 8, 13: rationes civitatis, id. ib. 1, 6, 11: quantos [[aestus]] habet [[ratio]] comitiorum ... [[nihil]] fallacius ratione totā comitiorum, id. Mur. 17, 35: [[propter]] rationem Gallici belli, id. Prov. Cons. 8, 19; so id. ib. 8, 14, 35: ad omnem rationem humanitatis, id. Mur. 31, 66: in hac ratione [[quid]] res, [[quid]] [[causa]], [[quid]] [[tempus]] ferat, tu facillime perspicies, id. Fam. 1, 7, 6 fin.: ad eam rationem existimabam [[satis]] aptam naturam meam, id. Att. 9, 11, A, 1.—<br /> <b>b</b> Pregn.: meae (tuae, etc.) rationes, my ([[thy]], etc.) [[interest]], my ([[thy]], etc.) [[advantage]] (cf. in Engl. to [[find]] one's [[account]] in [[any]] [[thing]]): me ad ejus rationes adjungo, quem tu in meis rationibus [[tibi]] esse adjungendum putasti, Cic. Fam. 1, 8, 2; cf.: [[exemplum]] meis alienissimum rationibus, id. Corn. Fragm. 1, 7 B. and K.: consideres, [[quid]] tuae rationes postulent, Sall. C. 44, 5: servitia repudiabat ... alienum suis rationibus existimans videri causam civium cum servis fugitivis communicasse, [[inconsistent]] [[with]] his [[policy]] or interests, id. ib. 56, 5: si meas rationes [[unquam]] vestrae saluti anteposuissem, Cic. Red. ad Quir. 1, 1.<br /><b>II</b> Trop., a [[reckoning]], [[account]], [[computation]]: [[postquam]] hanc rationem cordi ventrique edidi, presented this [[reckoning]], Plaut. Aul. 2, 7, 12: [[itidem]] hic ut Acheronti [[ratio]] accepti scribitur, i.e. things are taken [[only]], [[nothing]] is given [[back]], id. Truc. 4, 2, 36: [[nomen]] (comoediae) jam habetis, [[nunc]] rationes ceteras Accipite, an [[account]] of the [[rest]], id. Poen. prol. 55; cf.: [[census]] [[quom]] [[sum]], juratori recte rationem dedi, id. Trin. 4, 2, 30; so, rationem [[dare]], for the [[more]] [[usual]] rationem reddere, Varr. L. L. 6, § 86 Müll.; Cic. Verr. 2, 1, 36, § 92 Zumpt: (argentarii) ratione utuntur, [[make]] a [[reckoning]], [[settle]] up, Plaut. Cas. prol. 27: cum eam [[mecum]] rationem [[puto]], go [[into]] [[that]] [[calculation]], [[think]] [[over]] the [[matter]], id. ib. 3, 2, 25; cf.: [[frustra]] [[egomet]] [[mecum]] has rationes [[puto]], Ter. Ad. 2, 1, 54: ([[Medea]] et [[Atreus]]) inita subductaque ratione nefaria scelera meditantes, Cic. N. D. 3, 29, 71: [[quod]] [[posteaquam]] [[iste]] cognovit hanc rationem habere coepit, to [[make]] the [[following]] [[calculation]], [[reflection]], id. Verr. 2, 5, 39, § 101; cf.: totius rei [[consilium]] his rationibus explicavit, ut si, etc., ... si, etc., ... [[sin]], etc., drew the [[plan]] of the [[whole]] [[undertaking]] according to the [[following]] [[calculation]], [[that]] if, etc., Caes. B. C. 3, 78; and herewith cf.: rationem consilii mei accipite, id. ib. 3, 86: ut habere rationem possis, quo [[loco]] me convenias, etc., [[that]] [[you]] [[may]] [[calculate]], Cic. Fam. 3, 6, 6: [[semper]] ita vivamus, ut rationem reddendam nobis arbitremur, id. Verr. 2, 2, 11, § 28; cf.: [[nihil]] est, [[quod]] [[minus]] ferendum [[sit]], [[quam]] rationem ab altero vitae reposcere eum, qui non possit suae reddere, id. Div. in Caecil. 9, 28; and [[with]] this cf.: si gravius [[quid]] acciderit, abs te rationem reposcent, [[will]] [[call]] [[you]] to [[account]], Caes. B. G. 5, 30: clarorum virorum [[atque]] magnorum non [[minus]] otii, [[quam]] negotii rationem exstare oportere, an [[account]] [[must]] be [[capable]] of [[being]] given, [[Cato]] ap. Cic. Planc. 27, 66: tam otii [[quam]] negotii rationem reddere majores censuisse, Col. 11 fin.: eam condicionem esse imperandi, ut non [[aliter]] [[ratio]] constet, [[quam]] si uni reddatur, [[that]] the [[account]] is not [[correct]] [[unless]], etc., Tac. A. 1, 6 fin.: mirum est [[quam]] singulis diebus in urbe [[ratio]] aut constet aut constare videatur, Plin. Ep. 1, 9, 1; 1, 5, 16 et saep.; cf. Just. praef. 5.—<br /> <b>B</b> Transf.<br /> <b>1</b> Relation, [[reference]], [[respect]] to a [[thing]]: (agricolae) habent rationem cum terrā, quae [[nunquam]] recusat [[imperium]], [[have]] an [[account]], [[have]] to do, [[have]] [[dealings]] [[with]] the [[earth]], Cic. Sen. 15, 51; cf.: ubi [[ratio]] cum Orco habetur, Varr. R. R. 1, 4, 3; for [[which]]: ubi [[sit]] cum Orco [[ratio]] ponenda, Col. 1, 3, 2: cum omnibus Musis rationem habere [[cogito]], Cic. Att. 2, 5, 2: cum hac (muliere) aliquid adulescentem hominem habuisse rationis, id. Cael. 20, 50; cf. id. Verr. 2, 2, 77, § 190. omnes, quibuscum [[ratio]] huic aut est aut fuit, assunt, defendunt, id. Quint. 23, 75; cf.. quae [[ratio]] [[tibi]] cum eo intercesserat? id. Rosc. Com. 14, 41: pacis [[vero]] quae potest esse cum eo [[ratio]], in quo est [[incredibilis]] [[crudelitas]], [[fides]] nulla? id. Phil. 4, 6, 14: [[quod]] si habenda cum M. Antonii latrocinio pacis [[ratio]] fuit, etc., id. ib. 12, 7, 17: fontes ad nostrorum annalium rationem veteres, ad ipsorum [[sane]] recentes, in [[respect]] to [[our]] [[annals]], id. Brut. 13, 49.—<br /> <b>b</b> Pregn., a [[respect]], [[regard]], [[concern]], [[consideration]], [[care]] for a [[thing]] (usu. in the [[connection]] habere and ducere alicujus rei rationem): ad hanc rationem [[quoniam]] maximam vim [[natura]] habet, [[fortuna]] proximam: utriusque [[omnino]] habenda [[ratio]] est in deligendo genere vitae, Cic. Off. 1, 33, 120: quorum (civium Romanorum) nobis pro vestrā sapientiā, [[Quirites]], habenda est [[ratio]] [[diligenter]], id. Imp. Pomp. 7, 17: (deos) piorum et impiorum habere rationem, id. Leg. 2, 7, 15: cujus absentis rationem haberi proximis comitiis [[populus]] jussisset, Caes. B. C. 1, 9; so, absentis, id. ib. 1, 32; 3, 82 fin.: sauciorum et aegrorum habitā ratione, id. ib. 3, 75: moneret, frumenti rationem esse habendam, Hirt. B. G. 8, 34; so (al. frumentandi), rationem habere, Caes. B. G. 7, 75 Oud.; cf. id. ib. 7, 71: alicujus vel dignitatis vel commodi rationem non habere, Cic. de Or. 2, 4, 17: ut summae rei publicae rationem habeamus, [[Pompeius]] ap. Cic. Att. 8, 12, c, 3: alicujus salutis rationem habere, i. e. to [[regard]], [[care]] for, be concerned [[about]], Caes. B. G. 7, 71; so id. B. C. 1, 20: turpissimae fugae rationem habere, id. ib. 2, 31: ut in ceteris habenda [[ratio]] non sui [[solum]] sed [[etiam]] aliorum, sic, etc., Cic. Off. 1, 39, 139: [[proinde]] habeat rationem posteritatis et periculi sui, Caes. B. C. 1, 13: habere [[nunc]] se rationem officii pro beneficiis Caesaris, id. B. G. 5, 27: non ullius rationem sui commodi ducit, Cic. Rosc. Am. 44, 128: cum hujusce periculi tum ceterorum [[quoque]] officiorum et amicitiarum [[ratio]], id. Clu. 42, 117: [[omnis]] hac in re habenda [[ratio]] et [[diligentia]] est, ut, etc., id. Lael. 24, 89; cf.: didici ex tuis litteris, te omnibus in rebus habuisse rationem, ut mihi consuleres, id. Fam. 3, 5, 1: [[habeo]] rationem, [[quid]] a [[populo]] Romano acceperim, [[bring]] [[into]] [[consideration]], [[consider]], id. Verr. 2, 5, 14, § 36: ut habere rationem possis, quo [[loco]] me salvā lege Corneliā convenias, ego veni, etc., id. Fam. 3, 6, 6: [[neque]] illud rationis habuisti, eam provinciam ad summam stultitiam nequitiamque venisse, id. Verr. 2, 5, 15, § 38; cf.: hoc rationis habebant, facere eos nullo [[modo]] posse, ut, etc., id. ib. 2, 2, 29, § 70.—<br /> <b>c</b> Relation to a [[thing]], i. e.<br /> <b>(a)</b> Subject., [[course]], [[conduct]], [[procedure]], [[mode]], [[manner]], [[method]], [[fashion]], [[plan]], etc. (cf. [[consilium]]): [[nunc]] sic rationem incipissam, hanc instituam astutiam, ut, etc., Plaut. Mil. 2, 2, 82; cf. id. ib. 3, 1, 175 sqq.: ubi cenas hodic, si hanc rationem instituis? Plaut. Stich. 3, 1, 26; id. Truc. 1, 1, 3: tua [[ratio]] est, ut [[secundum]] binos ludos mihi respondere incipias: mea, ut [[ante]] primos ludos comperendinem. Ita fiet, ut tua ista [[ratio]] existimetur astuta, [[meum]] hoc [[consilium]] necessarium, Cic. Verr. 1, 11, 34; cf.: [[ratio]] viaque defensionis, id. Verr. 2, 5, 1, § 4: [[itaque]] in [[praesentia]] [[Pompeii]] insequendi rationem omittit, Caes. B. C. 1, 30: mea [[autem]] [[ratio]] in dicendo haec esse solet, ut, etc., Cic. de Or. 2, 72, 292: haec in philosophiā [[ratio]] [[contra]] omnia disserendi, id. N. D. 1, 5, 11: dicendi, id. Or. 32, 114; id. de Or. 3, 15, 56; cf.: [[aliquot]] [[ante]] annis inita [[ratio]] est, ut, etc., id. Rep. 2, 36, 61: ut, quo [[primum]] occurreretur, vix [[ratio]] iniri possit, Caes. B. G. 7, 24: [[quia]] reponendarum (tegularum) [[nemo]] [[artifex]] inire rationem potuerit, Liv. 42, 3 fin.—In plur.: hoc aditu laudis non mea me [[voluntas]] sed meae vitae rationes ab ineunte aetate susceptae prohibuerunt, [[plan]] of [[life]], Cic. Imp. Pomp. 1, 1: de rationibus rerum publicarum aut constituendarum aut tuendarum, id. Rep. 1, 6, 11.—<br /> <b>(b)</b> Object., [[relation]], [[condition]], [[nature]], [[kind]], [[sort]], [[fashion]], [[way]], etc. (cf. [[modus]]): sed [[ratio]] ordoque agminis [[aliter]] se habebat ac [[Belgae]] ad Nervios detulerant, Caes. B. G. 2, 19; cf.: ut rei [[militaris]] [[ratio]] [[atque]] [[ordo]] postulabat, id. ib. 2, 22; so, rei [[militaris]], id. ib. 4, 23: [[ratio]] [[atque]] [[usus]] belli, the [[art]] and [[practice]] of [[war]], id. ib. 4, 1; id. B. C. 1, 76 fin.; 2, 18; 3, 17 et saep. al.; cf.: novae rationes bellandi, id. ib. 3, 50: [[ratio]] equestris proelii, id. B. G. 5, 16: quorum operum haec erat [[ratio]], etc., id. B. C. 1, 25; cf.: rationem pontis hanc instituit; tigna bina, etc., id. B. G. 4, 17: serpit per omnium vitas [[amicitia]], nec ullam aetatis degendae rationem patitur esse expertem sui, Cic. Lael. 23, 87; cf.: ita [[ratio]] comparata est vitae naturaeque nostrae, ut, etc., id. ib. 27, 101; id. Ac. 2, 43, 132: [[civitas]] (Platonis) non quae possit esse, sed in quā [[ratio]] rerum civilium perspici posset, id. Rep. 2, 30, 52 init.; cf.: reliqui disseruerunt de generibus et de rationibus civitatum, id. ib. 2, 11, 22; 1, 8, 13: [[quam]] creberrimis litteris faciam ut [[tibi]] [[nota]] [[sit]] [[omnis]] [[ratio]] dierum [[atque]] itinerum meorum, id. Fam. 3, 5, 4: [[quoniam]] [[eadem]] est [[ratio]] juris in [[utroque]], id. Rep. 3, 12, 21; cf.: haec [[eadem]] [[ratio]] est in summā totius Galliae, Caes. B. G. 6, 11 fin.: ab nostris [[eadem]] ratione, quā [[pridie]], resistitur, id. ib. 5, 40; id. B. C. 3, 100; cf. id. ib. 3, 101: docet, [[longe]] aliā ratione esse [[bellum]] gerendum [[atque]] [[antea]] [[sit]] gestum, id. B. G. 7, 14: hoc si Romae fieri posset, [[certe]] aliquā ratione expugnasset [[iste]], Cic. Verr. 2, 2, 52, § 130: [[quid]] [[refert]], quā me ratione cogatis? id. Lael. 8, 26: [[quod]] fuit illis conandum [[atque]] omni ratione efficiendum, Caes. B. C. 1, 65 fin.; 1, 67 fin.: simili ratione [[Pompeius]] in suis castris consedit, id. ib. 3, 76: [[auxilium]] ferri nullā ratione poterat, id. ib. 1, 70: nec quibus rationibus superare possent, sed quem ad modum uti victoriā deberent, cogitabant, id. ib. 3, 83 fin.; 3, 58; 3, 18 fin. et saep.—<br /> <b>(g)</b> With gen. of a subst. in [[circumlocution]] for the subst. itself (v. Zumpt, Gram. § 678): [[vereor]] ne [[oratio]] mea alienā ab judiciorum ratione esse videatur, Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109: [[multa]] [[autem]] [[propter]] rationem brevitatis praetermittenda, id. ib. 2, 1, 40, § 103: quantas perturbationes et quantos [[aestus]] habet [[ratio]] comitiorum? id. Mur. 17, 35: [[nihil]] fallacius ratione totā comitiorum, id. ib. 17, 36: praedicere tempestatum rationem et praedonum, id. ib. 2, 4: tota [[ratio]] talium largitionum genere vitiosa est, id. Off. 2, 17, 60.—<br /> <b>2</b> Pregn., [[that]] [[faculty]] of the [[mind]] [[which]] forms the [[basis]] of [[computation]] and [[calculation]], and [[hence]] of [[mental]] [[action]] in [[general]], i. e. [[judgment]], [[understanding]], [[reason]]: [[duplex]] est vis animorum [[atque]] [[natura]]: una [[pars]] in appetitu posita est, quae est ὁρμὴ> [[Graece]], quae hominem huc et [[illuc]] rapit; altera in ratione, quae docet et explanat, [[quid]] faciendum, [[quid]] fugiendum [[sit]]. Ita [[fit]], ut [[ratio]] praesit, [[appetitus]] obtemperet, Cic. Off. 1, 28, 101: [[homo]], [[quod]] rationis est [[particeps]], per [[quam]] [[consequentia]] cernit, causas rerum videt earumque [[progressus]] et [[quasi]] antecessiones non ignorat, similitudines comparat rebusque praesentibus adjungit [[atque]] annectit futuras, [[facile]] totius vitae cursum videt ad eamque degendam praeparat res necessarias. Eademque [[natura]] vi rationis hominem concilia homini et ad orationis et ad vitae societatem, etc., id. ib. 1, 4, 11 sq.: [[haud]] [[scio]], an [[melius]] fuerit, [[humano]] generi motum istum celerem cogitationis, [[acumen]], sollertiam, [[quam]] rationem vocamus, non dari [[omnino]] [[quam]] tam [[munifice]] et tam [[large]] dari, etc., id. N. D. 2, 27, 69: lex est [[ratio]] [[summa]], insita in naturā, quae jubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria. Eadem [[ratio]], cum est in hominis mente confirmata et confecta, lex est, id. Leg. 1, 6, 18: ut, quos [[ratio]] non posset, eos ad [[officium]] [[religio]] duceret, id. N. D. 1, 42, 118: [[mens]] et [[ratio]] et [[consilium]] in senibus est, id. Sen. 19, 67; cf. Liv. 28, 28: si [[pudor]] quaeritur, si [[probitas]], si [[fides]], [[Mancinus]] haec attulit, si [[ratio]], [[consilium]], [[prudentia]], [[Pompeius]] antistat, Cic. Rep. 3, 18, 28; cf. id. Quint. 16, 53; and: si [[ratio]] et [[prudentia]] curas aufert, Hor. Ep. 1, 11, 25: quibus in rebus [[temeritas]] et [[casus]], non [[ratio]] nec [[consilium]] valet, Cic. Div. 2, 41, 85; cf.: [[illa]] de urbis situ revoces ad rationem quae a Romulo casu aut [[necessitate]] facta sunt, id. Rep. 2, 11, 22; and: [[moneo]] ut agentem te [[ratio]] ducat, non [[fortuna]], Liv. 22, 39 fin.: [[mulier]] abundat audaciā; consilio et ratione deficitur, Cic. Clu. 65, 184: Ariovistum [[magis]] ratione et consilio [[quam]] virtute vicisse. Cui rationi [[contra]] homines barbaros [[locus]] fuisset, etc., Caes. B. G. 1, 40: [[arma]] [[amens]] [[capio]]; nec sat rationis in armis, Verg. A. 2, 314: rationis [[egens]], id. ib. 8, 299 et saep.: [[iracundia]] dissidens a ratione, Cic. Rep. 1, 38, 60: majora [[quam]] hominum [[ratio]] consequi possit, id. ib. 1, 10, 15: [[quantum]] ratione provideri poterat, Caes. B. G. 7, 16 fin.: quantumque in ratione esset, exploratum habuit, Hirt. B. G. 8, 6 init.: nec majore ratione [[bellum]] administrari posse, Caes. B. C. 7, 21: minari divisoribus [[ratio]] non erat, it [[was]] not [[reasonable]], [[was]] [[contrary]] to [[reason]], Cic. Verr. 1, 9, 24; so, nulla [[ratio]] est, [[with]] an objectclause, id. Caecin. 5, 15; so, [[too]], [[minime]] rationis est, Col. 3, 5, 3; cf. [[with]] dat.: [[Vitellianus]] exercitús, cui acquiescere Cremonae [[ratio]] fuit, [[which]], as [[reason]] dictated, [[ought]] to [[have]] rested at [[Cremona]], Tac. H. 3, 22: [[quod]] domi te inclusisti, ratione fecisti, [[reasonably]], [[sensibly]], [[judiciously]], Cic. Att. 12, 14, 3.—<br /> <b>b</b> The [[reasonable]] [[cause]] of a [[thing]], a [[ground]], [[motive]], [[reason]]: [[ratio]] est [[causa]], quae demonstrat, [[verum]] esse id, [[quod]] intendimus, brevi subjectione. Rationis [[confirmatio]] est ea, quae pluribus argumentis corroborat [[breviter]] expositam rationem, Auct. Her. 2, 18, 28: [[quid]] [[tandem]] habuit argumenti aut rationis res, [[quamobrem]], etc., Cic. Verr. 2, 2, 47, § 115; cf.: nostra confirmare argumentis ac rationibus: [[deinde]] contraria refutare, id. de Or. 2, 19, 80: noverit [[orator]] argumentorum et rationum locos, id. Or. 14, 44 (v. also [[argumentum]]): si mei consilii causam rationemque cognoverit, id. Div. in Caecil. 1, 1; cf.: ad eam sententiam cum reliquis causis haec [[quoque]] [[ratio]] eos deduxit, [[quod]], etc., Caes. B. G. 2, 10 fin.: [[quam]] habet rationem, non [[quaero]] aequitatis, sed ipsius improbitatis [[atque]] impudentiae? ... facti, si non bonam, at [[aliquam]] rationem afferre, Cic. Verr. 2, 3, 85, § 196; cf.: [[deinde]] [[nihil]] rationis affert, [[quamobrem]], etc., id. Caecin. 33, 96: non deest hoc [[loco]] [[copia]] rationum, quibus docere velitis, humanas esse formas deorum: [[primum]] [[quod]], etc. ... [[deinde]] [[quod]], etc. ... tertiam rationem affertis, [[quod]], etc., id. N. D. 1, 27, 76: et [[quidem]], [[cur]] sic opinetur, rationem subicit, id. Div. 2, 50, 104: [[idcirco]] [[minus]] [[existimo]] te [[nihil]] [[nisi]] summā ratione fecisse, id. Att. 8, 11, D, § 5: [[nunc]] non [[modo]] agendi rationem nullam [[habeo]], sed ne cogitandi [[quidem]], id. Fam. 4, 13, 3: rationes in eā disputatione a te collectae vetabant me rei publicae [[penitus]] diffidere, id. Fam. 5, 13, 3; cf. id. Ac. 2, 36, 116: rationibus conquisitis de voluptate et dolore disputandum putant, id. Fin. 1, 9, 31; cf.: [[quod]] cum disputando rationibusque docuisset, id. Rep. 1, 16, 25: his rationibus tam certis tamque illustribus opponuntur ab his, qui [[contra]] [[disputant]] [[primum]] labores, etc., id. ib. 1, 3, 4 et saep.: num parva [[causa]] aut prava [[ratio]] est? [[reason]], [[excuse]], Ter. Eun. 3, 5, 27.—<br /> <b>(b)</b> In rhet., a showing [[cause]], [[argument]], [[reasoning]] in [[support]] of a [[proposition]]: [[ratio]] est, quae continet causam, quae si sublata [[sit]], [[nihil]] in causā controversiae relinquatur, hoc [[modo]]: [[Orestes]] si accusetur matricidii, [[nisi]] hoc dicat, Jure feci, [[illa]] [[enim]] patrem [[meum]] occiderat, non habet defensionem, Cic. Inv. 1, 13, 18: ad [[propositum]] subjecta [[ratio]], et [[item]] in distributis supposita [[ratio]], id. de Or. 3, 54, 207; cf. Quint. 3, 11, 4; 5, 14, 1; 16; 7, 8, 3.—<br /> <b>c</b> Reasonableness, [[reason]], [[propriety]], [[law]], [[rule]], [[order]], [[conformity]], etc.: in omnibus, quae ratione docentur et via, [[primum]] constituendum est, [[quid]] quidque [[sit]], etc., in a [[reasonable]], [[regular]] [[manner]], Cic. Or. 33, 116; cf.: ut ratione et viā procedat [[oratio]], id. Fin. 1, 9, 29: [[modo]] et ratione aliquid facere ([[along]] [[with]] recte [[atque]] ordine facere), id. Quint. 7, 28; cf.: quae res Nec modum habet [[neque]] [[consilium]], ratione modoque Tractari non vult, Hor. S. 2, 3, 266: [[nihil]] est, [[quod]] ratione et [[numero]] moveri possit [[sine]] consilio, Cic. N. D. 2, 16, 43: intervallis imparibus, sed [[tamen]] pro ratā parte ratione distinctis, divided proportionally by [[rule]], id. Rep. 6, 18, 18; cf.: ex summis et infimis et mediis interjectis ordinibus ut sonis moderatā ratione [[civitas]] concinit, in [[symmetrical]] [[proportion]], id. ib. 2, 42, 69: in quo defuit [[fortasse]] [[ratio]], sed [[tamen]] vincit ipsa rerum publicarum [[natura]] [[saepe]] rationem, [[order]], [[system]], id. ib. 2, 33, 57; 5, 5, 7: [[declinatio]] si cum ratione fiet, [[reasonably]], id. Tusc. 4, 6, 13: [[ratio]] et [[distributio]], a [[reasonable]] [[division]], Q. Cic. Pet. Cons. 1, 1.—<br /> <b>d</b> A [[theory]], [[doctrine]], or [[system]] based [[upon]] [[reason]]; [[science]], and ([[less]] freq.), [[subject]]., [[knowledge]]: erat [[enim]] [[tunc]] haec nova et ignota [[ratio]], solem lunae oppositum solere deficere, Cic. Rep. 1, 16, 25; cf.: nova et a nobis inventa [[ratio]], id. ib. 1, 8, 13; 2, 39, 66: si animum contulisti in istam rationem et [[quasi]] artem, id. ib. 1, 23, 37; cf.: omnes [[tacito]] quodam sensu [[sine]] ullā [[arte]] aut ratione, quae sint in artibus ac rationibus [[recta]] ac prava dijudicant, id. de Or. 3, 50, 195; id. Brut. 74, 258: continet [[enim]] totam hanc quaestionem ea [[ratio]], quae est de naturā deorum, id. Div. 1, 51, 117: Epicuri [[ratio]], quae plerisque notissima est, [[doctrine]], [[system]], [[philosophy]], id. Fin. 1, 5, 13; cf.: Stoicorum [[ratio]] disciplinaque, id. Off. 3, 4, 20: Cynicorum [[ratio]], id. ib. 1, 41, 148; so id. Fin. 3, 20, 68: [[ratio]] vivendi ... [[ratio]] [[civilis]] et [[disciplina]] populorum, the [[art]] of [[living]] ... [[statesmanship]], id. Rep. 3, 3, 4; cf.: [[etiamsi]] cui videbitur [[illa]] in optimis studiis et artibus quieta vitae [[ratio]] beatior, haec [[civilis]] laudabilior est [[certe]] et illustrior, id. ib. 3, 3, 4: improba navigii [[ratio]] tum caeca jacebat, Lucr. 5, 1004: saltationis ac musicae rationis studiosi, Col. prooem. § 3 al.—Subject., [[knowledge]]: si [[qua]] (est in me) [[exercitatio]] dicendi aut si hujus rei [[ratio]] [[aliqua]], ab optimarum artium studiis ac disciplinā profecta, Cic. Arch. 1, 1.—<br /> <b>e</b> A [[view]] or [[opinion]] resting [[upon]] [[reasonable]] grounds: mea sic est [[ratio]], Ter. Ad. 1, 1, 43; cf.: [[inventus]] est [[nemo]], cujus non haec et [[sententia]] esset et [[oratio]], non esse metuendum, etc. ... Haec cum omnes sentirent et cum in eam rationem pro suo [[quisque]] sensu ac dolore loqueretur, Cic. Verr. 2, 1, 27, § 68 sq.; and [[with]] this cf. id. Att. 1, 11, 1: cujus [[ratio]] [[etsi]] non valuit, Nep. Milt. 3, 6 ([[just]] [[before]]: hujus cum sententiam plurimi essent secuti).—<br /> <b>f</b> In philos. lang., a [[production]] of [[proof]], argumentation, [[reasoning]]: ([[Epicurus]]) tollit definitiones; [[nihil]] de dividendo ac partiendo docet; non, quo [[modo]] efficiatur concludaturque [[ratio]], tradit, Cic. Fin. 1, 7, 22; cf. id. Div. 2, 10, 25; id. de Or. 2, 38, 158: [[ratio]] ipsa coget, et ex aeternitate quaedam esse vera et ea non esse nexa causis aeternis, etc., id. Fat. 16, 38; cf.: [[ergo]], ubi [[tyrannus]] est, ibi non vitiosam ut [[heri]] dicebam, sed, ut [[nunc]] [[ratio]] cogit, dicendum est, [[plane]] nullam esse rem publicam, id. Rep. 3, 31, 43. | ||
}} | |||
{{Gaffiot | |||
|gf=<b>rătĭō</b>,⁵ ōnis, f. ([[reor]]).<br /> <b>I</b><br /> <b>A</b><br /><b>1</b> calcul, supputation : digitis rationem computare Pl. Mil. 204, compter sur ses doigts ; rationem [[puta]] Pl. Most. 297, [[compte]], calcule ; ratione inita Cæs. G. 7, 71, 4, le calcul fait, tout [[compte]] fait ; [fig.] [[vix]] [[ratio]] iniri potest Cæs. G. 7, 24, 4 ; Liv. 29, 17, 19, c’[[est]] à peine possible de calculer (de déterminer)...; [fig.] subducta utilitatis ratione Cic. Fin. 2, 78, en faisant le calcul de l’intérêt ; rationem ducere Cic. Verr. 2, 2, 129, calculer, supputer ; pl., rationibus subductis Cic. Fam. 1, 9, 10, après avoir établi mes calculs ; [fig.] periculi [[sui]] rationes Cic. Verr. 2, 5, 105, les calculs de ses risques || résultat du calcul, évaluation, chiffre : istæc [[ratio]] maxumast Pl. Trin. 413, c’[[est]] là le [[plus]] gros chiffre ; ad mensuræ exiguam rationem Cic. Verr. 2, 3, 215, selon une faible évaluation de la mesure, selon une mesure chichement établie ; ad [[nostrorum]] annalium rationem Cic. Br. 49, par rapport à l’évaluation de [[nos]] annales, par rapport au chiffre de [[nos]] années d’existence historique [cf. ut populi [[Romani]] ætas [[est]] Cic. Br. 39, par rapport à l’âge du peuple romain] ; [[pro]] ratione pecuniæ Cic. Att. 6, 3, 5, vu l’évaluation de la somme, vu le chiffre || [fig.] ad meam rationem Cic. Verr. 2, 4, 13, par rapport à moi ; ad antiquæ religionis rationem Cic. Verr. 2, 4, 10, par rapport aux scrupules d’autrefois<br /><b>2</b> [[compte]] : <b> a)</b> putatur [[ratio]] cum argentario... ; [[ubi]] disputatast [[ratio]] cum argentario Pl. Aul. 527 ; 529, on fait le [[compte]] avec le banquier... ; quand on s’[[est]] [[mis]] d’accord sur le [[compte]] avec le banquier ; [[bene]] [[ratio]] accepti [[atque]] expensi [[inter]] [[nos]] convenit Pl. Most. 304, nous avons des comptes de recettes et dépenses qui se balancent exactement ; ut par sit [[ratio]] acceptorum et datorum Cic. Læl. 59, pour que la balance soit égale entre le reçu et le donné ; rationem et numerum habere Cic. Verr. 2, 5, 71, avoir le [[compte]] et le chiffre exacts ; habebant rationem [[quotidie]] piratarum Cic. Verr. 2, 5, 71, ils tenaient un [[compte]] journalier des pirates, cf. Cæs. G. 6, 19, 2 ; C. 3, 53, 1 ; quibus in tabulis [[nominatim]] [[ratio]] confecta erat, qui [[numerus]] [[domo]] exisset Cæs. G. 1, 29, 1, sur ces registres était consigné un [[compte]] nominatif de tous ceux qui avaient émigré, cf. Cic. Phil. 5, 16 ; rationem reddere Pl. Men. 206 ; Cic. Verr. 2, 4, 140, rendre, remettre un [[compte]], ou referre Cic. Verr. 2, 1, 98 ; pecuniam in rationem inducere Cic. Verr. 2, 1, 106, porter une somme en [[compte]] || pl., rationes referre Cic. Fam. 5, 20, 1 ; conferre Cic. Fam. 5, 20, 2 ; conficere Cic. Att. 6, 7, 2, rendre, remettre des comptes ; les rapprocher, les collationner, les dresser ; les arrêter d’une manière définitive ; deponere Cic. Fam. 5, 20, 2 ; relinquere Cic. Att. 6, 7, 2, déposer ses comptes [en parl. du magistrat qui quitte sa prov.], les laisser [dans les deux principales villes de la province : Cic. Fam. 5, 20, 2 ] ; rationes [[totidem]] verbis referre ad ærarium Cic. Fam. 5, 20, 2, remettre au trésor une copie textuelle de ses comptes ; v. putare ; rationes societatis Cic. Quinct. 19, les comptes d’une société ; <b> b)</b> [sens concret] registre, rôle : [[ratio]] carceris Cic. Verr. 2, 5, 147, le registre d’écrou ; <b> c)</b> [fig.] rationem reddere alicujus [[rei]] Cic. Cæc. 28 ; de [[aliqua]] re Cic. Verr. 2, 4, 141, rendre [[compte]] de qqch. ; ab [[aliquo]] rationem reposcere Cæs. G. 5, 30, 2, réclamer des comptes à qqn ; ut habere rationem possis, [[quo]] [[loco]] me... convenias Cic. Fam. 3, 6, 6, pour que tu puisses calculer l’endroit où me joindre... ; clarorum virorum [[non]] [[minus]] otii [[quam]] negotii rationem exstare oportere Cic. Planc. 66, [ce mot de Caton] que les grands hommes doivent produire le [[compte]] (la justification) aussi bien de leurs loisirs que de leurs occupations ; petitionis tuæ [[ratio]] [[mihi]] [[semper]] fuit explorata Cic. Fam. 15, 13, 1, j’ai toujours considéré le [[compte]] de ta candidature comme réglé [le succès assuré] ; [[non]] habet explicatam [[aut]] exploratam rationem [[salutis]] suæ Cic. Fam. 6, 1, 2, l’affaire de son salut n’[[est]] pas mise au net pour lui ni assurée ; corporis [[bona]] facilem quamdam rationem habere censebant Cic. Fin. 4, 19, les biens du corps, selon eux, comportaient un règlement [[facile]] [question [[facile]] à résoudre].<br /> <b>B</b> [sens dérivés] :<br /><b>1</b> [[compte]] des opérations que l’on fait avec qqn, [d’où] relations commerciales, d’intérêts : <b> a)</b> magnæ pecuniæ rationem habere cum [[aliquo]] Cic. Verr. 2, 2, 187, être en [[compte]] avec qqn pour des sommes importantes ; istos [[inter]] se [[non]] [[res]], [[non]] [[ratio]] conjunxit Cic. Verr. 2, 3, 22, ces individus furent unis entre eux [[non]] point par les affaires, [[non]] point par les comptes, cf. Cic. Verr. 2, 2, 172 ; 5, 8 ; Pl. Amph. 4 ; Ps. 626 ; de tota [[illa]] ratione [[atque]] re Gallicana Cic. Quinct. 15, sur tout ce qui concernait ces opérations et ces propriétés de Gaule ; omnes, quibuscum [[ratio]] [[huic]] [[aut]] [[est]] [[aut]] fuit Cic. Quinct. 75, tous ceux avec qui il [[est]] ou a été en relations d’affaires ; quæ [[ratio]] [[tibi]] cum eo intercesserat ? Cic. Com. 41, quel [[compte]] était intervenu entre lui et toi ? cf. Cic. Verr. 2, 2, 188 ; magna ratione cum [[aliquo]] contracta Cic. [[Sulla]] 56, un grand [[compte]] étant à régler avec qqn ; hæc [[ratio]] pecuniarum Cic. Pomp. 19, ces comptes d’argent, ce mouvement d’argent ; <b> b)</b> [fig.] agricolæ habent rationem cum [[terra]] Cic. CM 51, les laboureurs sont en affaires avec le [[sol]], ont affaire au [[sol]] ; cum omnibus Musis rationem habere Cic. Att. 2, 5, 2, nouer des relations, entrer en commerce avec toutes les Muses, cf. Cic. Cæl. 50 ; [[pacis]] quæ potest [[esse]] cum eo [[ratio]] ? Cic. Phil. 4, 14, quels rapports la paix peut-elle avoir avec lui ? cf. Cic. Phil. 12, 17 ; <b> c)</b> [en gén.] affaires, intérêts : publicani suas rationes et copias in illam provinciam contulerunt Cic. Pomp. 17, les publicains ont transporté dans [[cette]] province leurs intérêts et leurs ressources ; [[non]] [[est]] alienum meis rationibus istum... reservari Cic. Verr. 2, 5, 173, il n’[[est]] pas contraire à mes intérêts que cet homme soit réservé à... ; cf. Cic. Fam. 3, 10, 5<br /><b>2</b> calcul, [[compte]] = considération, égard : rationem alicujus [[rei]] ducere Cic. Amer. 128, tenir [[compte]] de qqch., cf. Cic. Cæcil. 16 ; Quinct. 53 ; Fam. 7, 3, 1 ; [[duxi]] meam rationem Cic. Att. 8, 11 d, 7, j’ai tenu [[compte]] de moi, de mes intérêts, cf. Cic. Verr. 2, 1, 126 ; valetudinis, [[rei]] [[familiaris]] habere rationem Cic. Fin. 5, 48, tenir [[compte]] de sa santé, de son patrimoine ; habuit victoriæ rationem, habuit humanitatis Cic. Verr. 2, 4, 120, il tint [[compte]] de... = il fit la part de la victoire, la part de l’humanité ; sauciorum et ægrorum habita ratione Cæs. C. 3, 75, 1, en tenant [[compte]] des..., en ayant égard aux blessés et aux malades ; hanc rationem habere Cic. Verr. 2, 5, 101 = hujus [[rei]] rationem, tenir [[compte]] de cela, réfléchir à cela ; [[habeo]] rationem [[quid]]... acceperim Cic. Verr. 2, 5, 36, je me rends [[compte]] de la mission que j’ai reçue...; [[neque]] [[illud]] rationis habuisti prop. inf. Cic. Verr. 2, 5, 38, tu n’as pas pris en considération que..., cf. Cic. Verr. 2, 2, 70 ; habuisti rationem, ut [[mihi]] consuleres Cic. Fam. 3, 5, 1, tu as pris en considération (de veiller à mes intérêts) le soin de mes intérêts || occurrebat [[illa]] [[ratio]] : [[quid]] Cleomene fiet ? Cic. Verr. 2, 5, 104, à sa pensée se présentait ce calcul (ces considérations, réflexions) : quel [[sera]] le sort de Cléomène ? [[similis]] [[ratio]] pudoris Cic. Cæc. 77, la même considération de pudeur ; præcipere tempestatum rationem et prædonum et locorum Cic. Mur. 4, enseigner la considération de = recommander d’avoir égard aux tempêtes, aux pirates, aux passages dangereux ; [[propter]] rationem brevitatis Cic. Verr. 2, 1, 103, en considération de la brièveté ; [[propter]] ærariam rationem Cic. Quinct. 17, parce qu’il fallait tenir [[compte]] de la monnaie [de la différence des monnaies]<br /><b>3</b> système, procédé, méthode, plan, etc. : tua [[ratio]] [[est]], ut Cic. Verr. 1, 1, 34, ta méthode [[est]] de..., cf. Cic. de Or. 2, 292 ; inita [[ratio]] [[est]], ut Cic. Rep. 2, 61, on inaugura un nouveau système, à savoir... ; [[reperta]] [[est]] [[eadem]] istius [[ratio]] in præsidiis, quæ in classibus Cic. Verr. 2, 5, 87, son système se retrouva le même en fait de garnisons qu’en fait de flottes ; hæc in [[philosophia]] [[ratio]] [[contra]] [[omnia]] disserendi Cic. Nat. 1, 11, [[cette]] méthode philosophique d’argumenter contre tout ; vitæ meæ rationes ab ineunte ætate susceptæ Cic. Pomp. 1, le plan de conduite que j’ai adopté depuis ma jeunesse ; novæ bellandi rationes Cæs. C. 3, 50, 1, de nouvelles méthodes de guerroyer || [sorte de périphrase] : decernendi [[ratio]] Cic. Off. 1, 80, décisions ; [[ratio]] [[inventio]] officii Cic. Off. 1, 107, la découverte du devoir ; quæ [[omnia]] perfacilem rationem habent reprehendendi Cic. Cæl. 62, tout cela comporte une critique très [[facile]] ; [[ratio]] rogandi Cic. Inv. 1, 53, le procédé de l’interrogation, l’interrogation ; [[ratio]] disserendi Cic. Br. 120, l’art d’argumenter, la dialectique ; præcipiendi [[ratio]] Cic. Q. 1, 1, 18, le mode, le ton de l’enseignement<br /><b>4</b> évaluation d’une chose : <b> a)</b> [de ce qui la constitue] sa nature, son espèce, sa manière d’être, ses modalités, son système, son régime, etc. : cum [[duplex]] [[ratio]] sit orationis Cic. Off. 2, 48, comme la parole (l’éloquence) a deux formes ; judicia, quorum [[ratio]] [[duplex]] [[est]] Cic. Off. 2, 49, les affaires judiciaires qui ont une double modalité [l’accusation, la défense], cf. Cic. Off. 2, 52 ; explicare rationes rerum civilium Cic. Rep. 1, 13, exposer les systèmes, les organisations, les régimes politiques ; [[ratio]] comitiorum Cic. Mur. 35, le régime des comices, des élections ; [[propter]] rationem Gallici belli Cic. Prov. 19, à cause du caractère particulier de la guerre contre les Gaulois ; tripartita ab iis inducitur [[ratio]] bonorum Cic. Ac. 1, 21, ils présentent trois espèces de biens ; [[castrensis]] [[ratio]] Cic. Cæl. 11, la manière des camps, la vie des camps ; ad novos [[casus]] temporum novorum consiliorum rationes accommodare Cic. Pomp. 60, à des conjonctures nouvelles approprier un système de mesures nouvelles ; [[hoc]] [[genus]] inest in ratione rerum Cic. de Or. 2, 47, ce genre [[est]] dans la nature des choses ; rerum [[ratio]], verborum [[ratio]] Cic. de Or. 2, 63, l’économie des faits, des mots, disposition des faits, des mots ; mentis [[ratio]] perfecta Cic. Fin. 5, 40, un parfait état de l’intelligence ; [[ratio]] [[atque]] [[inclinatio]] temporum Cic. Verr. 2, 5, 177, l’état des circonstances et le sens où elles inclinent ; mei rationem officii [[confido]] [[esse]] persolutam Cic. Verr. 2, 5, 177, j’ai la conviction que tout ce que comporte mon devoir [[est]] accompli ; [[quemadmodum]] esset ei [[ratio]] [[totius]] belli descripta, edocui Cic. Cat. 2, 13, j’ai montré comment le plan de toute la guerre était arrêté pour lui ; [[ratio]] ordoque agminis Cæs. G. 2, 19, 1, la disposition et l’ordre de la colonne ; rationem [[pontis]] hanc instituit Cæs. G. 4, 17, 3, il fixa pour le pont la disposition suivante, cf. Cæs. C. 1, 25, 1 ; instituta [[ratio]] Cic. Or. 162, plan fixé ; [[ratio]] judiciorum Cic. Br. 306, organisation, fonctionnement des tribunaux ; [[ratio]] rerum civilium Cic. Rep. 2, 52, une organisation politique ; rationes civitatum Cic. Rep. 2, 22, des organisations politiques ; hæc [[eadem]] [[est]] nostræ rationis [[regio]] et [[via]] Cic. Verr. 2, 5, 181, voilà également la direction et la voie [litt<sup>t</sup> de mon système, de mon plan de vie], que ma vie se propose || [[eadem]] ratione Cic. Cat. 3, 11, de la même manière ; [[eadem]] ratione, [[qua]] [[pridie]]... Cæs. G. 5, 40, 3, de la même manière que la veille ; [[longe]] [[alia]] ratione... [[atque]] Cæs. G. 7, 14, 2, d’une tout autre manière que ; omni ratione Cæs. C. 1, 65, 5, par tous les moyens ; nulla ratione Cæs. C. 1, 70, par aucun moyen, cf. Cæs. C. 3, 85, 2 ; Cic. Balbo 62 ; quibus rationibus Cæs. C. 3, 83, 4, par quels moyens, cf. Cæs. C. 3, 18, 5 ; 3, 58, 5 ; Cic. CM 6 ; etc. ; honestis rationibus Cic. Rab. Post. 38, par des moyens honorables ; <b> b)</b> [évaluation de ce que comporte, de ce qu’embrasse une chose] son champ, son domaine, sa sphère, son cadre : in rationem utilitatis cadere Cic. Off. 1, 9, rentrer dans le calcul de l’utile = se rapporter à l’utile, au domaine, au chapitre de l’utile ; hæc [[res]] [[non]] [[solum]] ex domestica [[est]] ratione, attingit [[etiam]] bellicam Cic. Off. 1, 76, cet [[acte]] n’[[est]] pas seulement de l’ordre des faits civils, il touche aussi à l’ordre des faits guerriers, cf. Cic. Clu. 1 ; in dissimili ratione Cic. Cat. 2, 9, dans une autre sphère, dans un ordre de choses différent || in [[eam]] rationem loqui Cic. Verr. 2, 1, 69, parler dans cet ordre d’idées, dans ce sens ; epistolis tuis in eamdem rationem scriptis Cic. Att. 1, 11, 1, tes lettres étant écrites dans le même sens || [en part.] sphère politique, [[parti]] : [[popularis]] [[ratio]] Cic. Sest. 101, démocratie, [[parti]] démocratique, cf. Cic. Balbo 58.<br /> <b>II</b><br /><b>1</b> faculté de calculer, de raisonner, raison, jugement, intelligence : Cic. Off. 1, 101 ; Nat. 2, 153 ; Leg. 1, 18 ; etc.; [[homo]], [[quod]] rationis [[est]] [[particeps]] Cic. Off. 1, 11, l’homme, parce qu’il a en partage la raison ; [[recta]] [[ratio]], absoluta [[ratio]] Cic. Tusc. 4, 34 ; 5, 39, droite raison, raison parfaite<br /><b>2</b> manière de faire raisonnable, judicieuse : minari [[ratio]] [[non]] erat Cic. Verr. 1, 1, 24, il n’était pas raisonnable de menacer ; nulla [[ratio]] [[est]] amittere... Cic. Cæc. 15, ce n’[[est]] pas du tout raisonnable de laisser échapper... ; ratione voluptatem sequi Cic. Fin. 1, 32, rechercher le plaisir judicieusement ; ratione facere Cic. Att. 12, 44, 3, agir judicieusement ; intervallis [[pro]] rata parte ratione distinctis Cic. Rep. 6, 18, avec des intervalles calculés suivant des proportions judicieuses ; [[declinatio]], cum ratione fiet... Cic. Tusc. 4, 13, quand on se détournera du mal par des moyens raisonnables...<br /><b>3</b> explication qui rend [[compte]] d’une chose, explication, raison : [[causa]] et [[ratio]] [[efficiens]] magnos viros Cic. Off. 1, 67, la cause et la raison qui produisent les grandes âmes ; quorum omnium causas si a Chrysippo quæram, [[numquam]] [[illa]] dicet facta [[fortuito]] naturalemque rationem omnium reddet Cic. Div. 2, 61, si je demande à Chrysippe la cause de tous ces phénomènes, jamais il ne [[dira]] qu’ils sont l’effet du hasard, il donnera de tous une explication naturelle ; quorum omnium [[una]] [[ratio]] [[est]] Cic. Div. 2, 60, pour tous ces phénomènes, il n’y a qu’une seule explication ; tempestates sæpe [[improviso]] nulla ex certa ratione, obscura [[aliqua]] ex [[causa]] concitantur Cic. Mur. 36, les tempêtes souvent s’élèvent à l’improviste sans que [[rien]] de précis les explique, par on ne sait quelle cause [[obscure]] ; facti si [[non]] bonam, at [[aliquam]] rationem adferre Cic. Verr. 2, 3, 195, donner d’une action une raison [[sinon]] bonne du moins existante ; mei consilii [[causa]] ratioque Cic. Cæcil. 1, la cause et la raison de ma détermination<br /><b>4</b> raison, considération, raisonnement : [[aliquid]] confirmare argumentis ac rationibus Cic. de Or. 2, 80, prouver qqch. par des arguments et des raisonnements, cf. Cic. Or. 44 ; rationibus conquisitis Cic. Fin. 1, 31, avec des considérations bien choisies, cf. Cic. Tusc. 1, 116, Rep. 1, 4, etc. ; bonæ tuæ istæ rationes Ter. Ad. 836, ces belles considérations que tu débites || [rhét.] causæ [[ratio]] Cic. Inv. 1, 18, le raisonnement sur lequel repose une cause || [[nihil]] rationis adfers, [[quamobrem]] adimi [[civitas]] possit Cic. Cæc. 96, tu n’apportes aucune raison qui justifie qu’on puisse enlever le droit de cité, cf. Cic. Verr. 2, 2, 115<br /><b>5</b> [phil.] argumentation, raisonnement en forme : Cic. Fin. 1, 22 ; rationem concludere Cic. Nat. 2, 22, conclure un raisonnement, cf. Cic. Nat. 3, 23 ; Div. 2, 25 ; etc. ; [[necessaria]] mathematicorum ratione concludere Cic. Fin. 5, 9, arriver à des conclusions par la rigueur d’un raisonnement mathématique<br /><b>6</b> ce qui [[est]] rationnel, fondé sur la raison, dirigé par la raison : quæ ratione docentur et [[via]] Cic. Or. 116, ce que l’on enseigne d’une façon rationnelle et méthodique, cf. Cic. Or. 10 ; Fin. 1, 29 ; ratione et [[numero]] moveri Cic. Nat. 2, 43, avoir des mouvements rationnels et rythmés<br /><b>7</b> théorie, [[principes]] théoriques, doctrine, système scientifique : [[sine]] ulla [[arte]] [[aut]] ratione, quæ sint in artibus ac rationibus [[recta]] ac prava, dijudicant Cic. de Or. 3, 195, sans posséder aucune science particulière, aucune connaissance théorique, ils savent discerner dans les réalisations des sciences et des théories ce qui [[est]] bien et mal ; de ratione [[Latine]] loquendi scripsit Cic. Br. 253, il écrivit sur la théorie du pur langage latin ; [[rei]] [[militaris]] [[ratio]] et [[ordo]] Cæs. G. 2, 22, 1, les règles théoriques et le dispositif que [[fixe]] l’art militaire, cf. Cæs. G. 4, 23, 5 ; [[ratio]] [[atque]] [[usus]] belli Cæs. G. 4, 1, 6, la théorie et la pratique de la guerre, cf. Cic. de Or. 3, 80 ; Epicuri [[ratio]] Cic. Fin. 1, 13, la théorie d’Épicure ; Cynicorum [[ratio]] Cic. Off. 1, 148, la doctrine des Cyniques ; (si [[est]] in me) hujus [[rei]] [[ratio]] [[aliqua]] Cic. Arch. 1, si j’ai en la matière quelques connaissances théoriques || manière de voir : mea [[sic]] [[est]] [[ratio]] Ter. Ad. 60, voici ma théorie, ma doctrine, cf. Cic. Fin. 5, 12 ; Tusc. 5, 108, etc. || [souvent voisin de [[ars]] ] : [[oratio]] [[quidem]] ipsa propria [[est]] hujus [[unius]] rationis, de [[qua]] quærimus Cic. de Or. 1, 49, en tout cas le style lui-même appartient uniquement à cet art sur lequel porte notre enquête ; [[ratio]] dicendi = [souvent] art oratoire, cf. Cic. de Or. 1, 4 ; 1, 12, etc. | |||
}} | }} | ||
Revision as of 07:02, 14 August 2017
English > Greek (Woodhouse)
subs.
See proportion.
Latin > English (Lewis & Short)
rătĭo: ōnis (abl. rationi, Lucr. 6, 66), f. reor, ratus,
I a reckoning, account, calculation, computation.
I Lit.
(a) Sing.: Les. Nequaquam argenti ratio conparet tamen. Sta. Ratio quidem hercle adparet: argentum οἴχεται,> Plaut. Trin. 2, 4, 15 sq.: rationem putare ... bene ratio accepti atque expensi inter nos convenit, id. Most. 1, 3, 141; 146; cf.: ad calculos vocare amicitiam, ut par sit ratio acceptorum et datorum, Cic. Lael. 16, 58: itur, putatur ratio cum argentario ... Ubi disputata est ratio cum argentario, Plaut. Aul. 3, 5, 53 sq.: dextera digitis rationem computat, id. Mil. 2, 2, 49: magna ratio C. Verruci, Cic. Verr. 2, 2, 77, § 188: direptio ejus pecuniae, cujus ratio in aede Opis confecta est, id. Phil. 5, 6, 16; cf.: quibus in tabulis nominatim, ratio confecta erat, qui numerus domo exisset, etc., ... Quarum omnium rerum summa erat, etc., Caes. B. G. 1, 29: auri ratio constat: aurum in aerario est, the account agrees, i. e. is correct, Cic. Fl. 28, 69 (v. consto): decumo post mense, ut rationem te dictare intellego, to make the reckoning, Plaut. Am. 2, 2, 38 (al. ductare): rationem ducere, to make a computation, to compute, calculate, reckon, Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129; so, rationem habere, to take an account, make a computation: omnium proeliorum, Caes. B. C. 3, 53; cf.: hujus omnis pecuniae conjunctim ratio habetur, id. B. G. 6, 19; and: piratarum, Cic. Verr. 2, 5, 28, § 71: rationem inire, to cast up, reckon, calculate, Caes. B. G. 7, 71, 4: quattuor minae periere, ut ratio redditur, Plaut. Men. 1, 3, 23; cf.: tibi ego rationem reddam? id. Aul. 1, 1, 6; id. Trin. 2, 4, 114: rationem referre, Cic. Verr. 2, 1, 39, § 98: rationem repetere de pecuniis repetundis, id. Clu. 37, 104: Py. Quanta istaec hominum summa est? Ar. Septem millia. Py. Tantum esse oportet: recte rationem tenes, Plaut. Mil. 1, 1, 47 et saep.: drachumae, quas de ratione debuisti, according to the account, id. Trin. 2, 4, 24: grandem (pecuniam) quemadmodum in rationem inducerent, non videbant, how they should bring it into their accounts, Cic. Verr. 2, 1, 41, § 106.—
(b) Plur.: rationes putare argentariam, frumentariam, pabuli causā quae parata sunt; rationem vinariam, oleariam, quid venierit, etc., Cato, R. R. 2, 5: rationes ad aerarium continuo detuli ... quas rationes si cognoris, intelleges, etc., Cic. Pis. 25, 61: ut rationes cum publicanis putarent, id. Att. 4, 11, 1: rationes a colono accepit, id. Caecin. 32, 94: quid opus est? inquam. Rationes conferatis. Assidunt, subducunt, ad nummum convenit, id. Att. 5, 21, 12: rationes referre ... rationes deferre, id. Fam. 5, 20, 2: Romani pueri longis rationibus assem Discunt in partes centum diducere, Hor. A. P. 325 et saep.: A RATIONIBVS, an accountant, Inscr. Orell. 1494; 2973; 2986; 4173 et saep. (cf. ab).—
B Transf.
1 A list, roll, register (rare): cedo rationem carceris, quae diligentissime conficitur, quo quisque die datus in custodiam, quo mortuus, quo necatus sit, Cic. Verr. 2, 5, 57, § 147: rationes imperii, ab Augusto proponi solitas, sed a Tiberio intermissas, publicavit (sc. Caligula), Suet. Calig. 16 ( = breviarium) totius imperii, id. Aug. 101 fin.: rationarium imperii, id. ib. 28.—
2 A sum, number (rare), Plaut. Trin. 2, 4, 11: nunc lenonum et scortorum plus est fere Quam olim muscarum est. Ea nimia est ratio, id. Truc. 1, 1, 49: pro ratione pecuniae liberalius est Brutus tractatus quam Pompeius, Cic. Att. 6, 3, 5; cf. II. B. 1. c. infra.—
3 A business matter, transaction, business; also, a matter, affair, in gen. (a favorite word of Cicero): res rationesque eri Ballionis curo, Plaut. Ps. 2, 2, 31: res rationesque vestrorum omnium, id. Am. prol. 4: re ac ratione cum aliquo conjunctus, Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172: de totà illā ratione atque re Gallicanā inter se multa communicare, id. Quint. 4, 15: cum (Druides) in reliquis fere rebus, publicis privatisque rationibus, Graecis utantur litteris, Caes. B. G. 6, 14 (metaphrast. πράγμασι): ratio nummaria, Cic. Att. 10, 11, 2: aeraria ratio, id. Quint. 4, 15: ratio domestica ... bellica, id. Off. 1, 22, 76: quod ad popularem rationem attinet, id. Fam. 1, 2, 4: rationes familiares componere, Tac. A. 6, 16 fin.: fori judiciique rationem Messala suscepit, Cic. Rosc. Am. 51, 149; cf.: in explicandis rationibus rerum civilium, id. Rep. 1, 8, 13: rationes civitatis, id. ib. 1, 6, 11: quantos aestus habet ratio comitiorum ... nihil fallacius ratione totā comitiorum, id. Mur. 17, 35: propter rationem Gallici belli, id. Prov. Cons. 8, 19; so id. ib. 8, 14, 35: ad omnem rationem humanitatis, id. Mur. 31, 66: in hac ratione quid res, quid causa, quid tempus ferat, tu facillime perspicies, id. Fam. 1, 7, 6 fin.: ad eam rationem existimabam satis aptam naturam meam, id. Att. 9, 11, A, 1.—
b Pregn.: meae (tuae, etc.) rationes, my (thy, etc.) interest, my (thy, etc.) advantage (cf. in Engl. to find one's account in any thing): me ad ejus rationes adjungo, quem tu in meis rationibus tibi esse adjungendum putasti, Cic. Fam. 1, 8, 2; cf.: exemplum meis alienissimum rationibus, id. Corn. Fragm. 1, 7 B. and K.: consideres, quid tuae rationes postulent, Sall. C. 44, 5: servitia repudiabat ... alienum suis rationibus existimans videri causam civium cum servis fugitivis communicasse, inconsistent with his policy or interests, id. ib. 56, 5: si meas rationes unquam vestrae saluti anteposuissem, Cic. Red. ad Quir. 1, 1.
II Trop., a reckoning, account, computation: postquam hanc rationem cordi ventrique edidi, presented this reckoning, Plaut. Aul. 2, 7, 12: itidem hic ut Acheronti ratio accepti scribitur, i.e. things are taken only, nothing is given back, id. Truc. 4, 2, 36: nomen (comoediae) jam habetis, nunc rationes ceteras Accipite, an account of the rest, id. Poen. prol. 55; cf.: census quom sum, juratori recte rationem dedi, id. Trin. 4, 2, 30; so, rationem dare, for the more usual rationem reddere, Varr. L. L. 6, § 86 Müll.; Cic. Verr. 2, 1, 36, § 92 Zumpt: (argentarii) ratione utuntur, make a reckoning, settle up, Plaut. Cas. prol. 27: cum eam mecum rationem puto, go into that calculation, think over the matter, id. ib. 3, 2, 25; cf.: frustra egomet mecum has rationes puto, Ter. Ad. 2, 1, 54: (Medea et Atreus) inita subductaque ratione nefaria scelera meditantes, Cic. N. D. 3, 29, 71: quod posteaquam iste cognovit hanc rationem habere coepit, to make the following calculation, reflection, id. Verr. 2, 5, 39, § 101; cf.: totius rei consilium his rationibus explicavit, ut si, etc., ... si, etc., ... sin, etc., drew the plan of the whole undertaking according to the following calculation, that if, etc., Caes. B. C. 3, 78; and herewith cf.: rationem consilii mei accipite, id. ib. 3, 86: ut habere rationem possis, quo loco me convenias, etc., that you may calculate, Cic. Fam. 3, 6, 6: semper ita vivamus, ut rationem reddendam nobis arbitremur, id. Verr. 2, 2, 11, § 28; cf.: nihil est, quod minus ferendum sit, quam rationem ab altero vitae reposcere eum, qui non possit suae reddere, id. Div. in Caecil. 9, 28; and with this cf.: si gravius quid acciderit, abs te rationem reposcent, will call you to account, Caes. B. G. 5, 30: clarorum virorum atque magnorum non minus otii, quam negotii rationem exstare oportere, an account must be capable of being given, Cato ap. Cic. Planc. 27, 66: tam otii quam negotii rationem reddere majores censuisse, Col. 11 fin.: eam condicionem esse imperandi, ut non aliter ratio constet, quam si uni reddatur, that the account is not correct unless, etc., Tac. A. 1, 6 fin.: mirum est quam singulis diebus in urbe ratio aut constet aut constare videatur, Plin. Ep. 1, 9, 1; 1, 5, 16 et saep.; cf. Just. praef. 5.—
B Transf.
1 Relation, reference, respect to a thing: (agricolae) habent rationem cum terrā, quae nunquam recusat imperium, have an account, have to do, have dealings with the earth, Cic. Sen. 15, 51; cf.: ubi ratio cum Orco habetur, Varr. R. R. 1, 4, 3; for which: ubi sit cum Orco ratio ponenda, Col. 1, 3, 2: cum omnibus Musis rationem habere cogito, Cic. Att. 2, 5, 2: cum hac (muliere) aliquid adulescentem hominem habuisse rationis, id. Cael. 20, 50; cf. id. Verr. 2, 2, 77, § 190. omnes, quibuscum ratio huic aut est aut fuit, assunt, defendunt, id. Quint. 23, 75; cf.. quae ratio tibi cum eo intercesserat? id. Rosc. Com. 14, 41: pacis vero quae potest esse cum eo ratio, in quo est incredibilis crudelitas, fides nulla? id. Phil. 4, 6, 14: quod si habenda cum M. Antonii latrocinio pacis ratio fuit, etc., id. ib. 12, 7, 17: fontes ad nostrorum annalium rationem veteres, ad ipsorum sane recentes, in respect to our annals, id. Brut. 13, 49.—
b Pregn., a respect, regard, concern, consideration, care for a thing (usu. in the connection habere and ducere alicujus rei rationem): ad hanc rationem quoniam maximam vim natura habet, fortuna proximam: utriusque omnino habenda ratio est in deligendo genere vitae, Cic. Off. 1, 33, 120: quorum (civium Romanorum) nobis pro vestrā sapientiā, Quirites, habenda est ratio diligenter, id. Imp. Pomp. 7, 17: (deos) piorum et impiorum habere rationem, id. Leg. 2, 7, 15: cujus absentis rationem haberi proximis comitiis populus jussisset, Caes. B. C. 1, 9; so, absentis, id. ib. 1, 32; 3, 82 fin.: sauciorum et aegrorum habitā ratione, id. ib. 3, 75: moneret, frumenti rationem esse habendam, Hirt. B. G. 8, 34; so (al. frumentandi), rationem habere, Caes. B. G. 7, 75 Oud.; cf. id. ib. 7, 71: alicujus vel dignitatis vel commodi rationem non habere, Cic. de Or. 2, 4, 17: ut summae rei publicae rationem habeamus, Pompeius ap. Cic. Att. 8, 12, c, 3: alicujus salutis rationem habere, i. e. to regard, care for, be concerned about, Caes. B. G. 7, 71; so id. B. C. 1, 20: turpissimae fugae rationem habere, id. ib. 2, 31: ut in ceteris habenda ratio non sui solum sed etiam aliorum, sic, etc., Cic. Off. 1, 39, 139: proinde habeat rationem posteritatis et periculi sui, Caes. B. C. 1, 13: habere nunc se rationem officii pro beneficiis Caesaris, id. B. G. 5, 27: non ullius rationem sui commodi ducit, Cic. Rosc. Am. 44, 128: cum hujusce periculi tum ceterorum quoque officiorum et amicitiarum ratio, id. Clu. 42, 117: omnis hac in re habenda ratio et diligentia est, ut, etc., id. Lael. 24, 89; cf.: didici ex tuis litteris, te omnibus in rebus habuisse rationem, ut mihi consuleres, id. Fam. 3, 5, 1: habeo rationem, quid a populo Romano acceperim, bring into consideration, consider, id. Verr. 2, 5, 14, § 36: ut habere rationem possis, quo loco me salvā lege Corneliā convenias, ego veni, etc., id. Fam. 3, 6, 6: neque illud rationis habuisti, eam provinciam ad summam stultitiam nequitiamque venisse, id. Verr. 2, 5, 15, § 38; cf.: hoc rationis habebant, facere eos nullo modo posse, ut, etc., id. ib. 2, 2, 29, § 70.—
c Relation to a thing, i. e.
(a) Subject., course, conduct, procedure, mode, manner, method, fashion, plan, etc. (cf. consilium): nunc sic rationem incipissam, hanc instituam astutiam, ut, etc., Plaut. Mil. 2, 2, 82; cf. id. ib. 3, 1, 175 sqq.: ubi cenas hodic, si hanc rationem instituis? Plaut. Stich. 3, 1, 26; id. Truc. 1, 1, 3: tua ratio est, ut secundum binos ludos mihi respondere incipias: mea, ut ante primos ludos comperendinem. Ita fiet, ut tua ista ratio existimetur astuta, meum hoc consilium necessarium, Cic. Verr. 1, 11, 34; cf.: ratio viaque defensionis, id. Verr. 2, 5, 1, § 4: itaque in praesentia Pompeii insequendi rationem omittit, Caes. B. C. 1, 30: mea autem ratio in dicendo haec esse solet, ut, etc., Cic. de Or. 2, 72, 292: haec in philosophiā ratio contra omnia disserendi, id. N. D. 1, 5, 11: dicendi, id. Or. 32, 114; id. de Or. 3, 15, 56; cf.: aliquot ante annis inita ratio est, ut, etc., id. Rep. 2, 36, 61: ut, quo primum occurreretur, vix ratio iniri possit, Caes. B. G. 7, 24: quia reponendarum (tegularum) nemo artifex inire rationem potuerit, Liv. 42, 3 fin.—In plur.: hoc aditu laudis non mea me voluntas sed meae vitae rationes ab ineunte aetate susceptae prohibuerunt, plan of life, Cic. Imp. Pomp. 1, 1: de rationibus rerum publicarum aut constituendarum aut tuendarum, id. Rep. 1, 6, 11.—
(b) Object., relation, condition, nature, kind, sort, fashion, way, etc. (cf. modus): sed ratio ordoque agminis aliter se habebat ac Belgae ad Nervios detulerant, Caes. B. G. 2, 19; cf.: ut rei militaris ratio atque ordo postulabat, id. ib. 2, 22; so, rei militaris, id. ib. 4, 23: ratio atque usus belli, the art and practice of war, id. ib. 4, 1; id. B. C. 1, 76 fin.; 2, 18; 3, 17 et saep. al.; cf.: novae rationes bellandi, id. ib. 3, 50: ratio equestris proelii, id. B. G. 5, 16: quorum operum haec erat ratio, etc., id. B. C. 1, 25; cf.: rationem pontis hanc instituit; tigna bina, etc., id. B. G. 4, 17: serpit per omnium vitas amicitia, nec ullam aetatis degendae rationem patitur esse expertem sui, Cic. Lael. 23, 87; cf.: ita ratio comparata est vitae naturaeque nostrae, ut, etc., id. ib. 27, 101; id. Ac. 2, 43, 132: civitas (Platonis) non quae possit esse, sed in quā ratio rerum civilium perspici posset, id. Rep. 2, 30, 52 init.; cf.: reliqui disseruerunt de generibus et de rationibus civitatum, id. ib. 2, 11, 22; 1, 8, 13: quam creberrimis litteris faciam ut tibi nota sit omnis ratio dierum atque itinerum meorum, id. Fam. 3, 5, 4: quoniam eadem est ratio juris in utroque, id. Rep. 3, 12, 21; cf.: haec eadem ratio est in summā totius Galliae, Caes. B. G. 6, 11 fin.: ab nostris eadem ratione, quā pridie, resistitur, id. ib. 5, 40; id. B. C. 3, 100; cf. id. ib. 3, 101: docet, longe aliā ratione esse bellum gerendum atque antea sit gestum, id. B. G. 7, 14: hoc si Romae fieri posset, certe aliquā ratione expugnasset iste, Cic. Verr. 2, 2, 52, § 130: quid refert, quā me ratione cogatis? id. Lael. 8, 26: quod fuit illis conandum atque omni ratione efficiendum, Caes. B. C. 1, 65 fin.; 1, 67 fin.: simili ratione Pompeius in suis castris consedit, id. ib. 3, 76: auxilium ferri nullā ratione poterat, id. ib. 1, 70: nec quibus rationibus superare possent, sed quem ad modum uti victoriā deberent, cogitabant, id. ib. 3, 83 fin.; 3, 58; 3, 18 fin. et saep.—
(g) With gen. of a subst. in circumlocution for the subst. itself (v. Zumpt, Gram. § 678): vereor ne oratio mea alienā ab judiciorum ratione esse videatur, Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109: multa autem propter rationem brevitatis praetermittenda, id. ib. 2, 1, 40, § 103: quantas perturbationes et quantos aestus habet ratio comitiorum? id. Mur. 17, 35: nihil fallacius ratione totā comitiorum, id. ib. 17, 36: praedicere tempestatum rationem et praedonum, id. ib. 2, 4: tota ratio talium largitionum genere vitiosa est, id. Off. 2, 17, 60.—
2 Pregn., that faculty of the mind which forms the basis of computation and calculation, and hence of mental action in general, i. e. judgment, understanding, reason: duplex est vis animorum atque natura: una pars in appetitu posita est, quae est ὁρμὴ> Graece, quae hominem huc et illuc rapit; altera in ratione, quae docet et explanat, quid faciendum, quid fugiendum sit. Ita fit, ut ratio praesit, appetitus obtemperet, Cic. Off. 1, 28, 101: homo, quod rationis est particeps, per quam consequentia cernit, causas rerum videt earumque progressus et quasi antecessiones non ignorat, similitudines comparat rebusque praesentibus adjungit atque annectit futuras, facile totius vitae cursum videt ad eamque degendam praeparat res necessarias. Eademque natura vi rationis hominem concilia homini et ad orationis et ad vitae societatem, etc., id. ib. 1, 4, 11 sq.: haud scio, an melius fuerit, humano generi motum istum celerem cogitationis, acumen, sollertiam, quam rationem vocamus, non dari omnino quam tam munifice et tam large dari, etc., id. N. D. 2, 27, 69: lex est ratio summa, insita in naturā, quae jubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria. Eadem ratio, cum est in hominis mente confirmata et confecta, lex est, id. Leg. 1, 6, 18: ut, quos ratio non posset, eos ad officium religio duceret, id. N. D. 1, 42, 118: mens et ratio et consilium in senibus est, id. Sen. 19, 67; cf. Liv. 28, 28: si pudor quaeritur, si probitas, si fides, Mancinus haec attulit, si ratio, consilium, prudentia, Pompeius antistat, Cic. Rep. 3, 18, 28; cf. id. Quint. 16, 53; and: si ratio et prudentia curas aufert, Hor. Ep. 1, 11, 25: quibus in rebus temeritas et casus, non ratio nec consilium valet, Cic. Div. 2, 41, 85; cf.: illa de urbis situ revoces ad rationem quae a Romulo casu aut necessitate facta sunt, id. Rep. 2, 11, 22; and: moneo ut agentem te ratio ducat, non fortuna, Liv. 22, 39 fin.: mulier abundat audaciā; consilio et ratione deficitur, Cic. Clu. 65, 184: Ariovistum magis ratione et consilio quam virtute vicisse. Cui rationi contra homines barbaros locus fuisset, etc., Caes. B. G. 1, 40: arma amens capio; nec sat rationis in armis, Verg. A. 2, 314: rationis egens, id. ib. 8, 299 et saep.: iracundia dissidens a ratione, Cic. Rep. 1, 38, 60: majora quam hominum ratio consequi possit, id. ib. 1, 10, 15: quantum ratione provideri poterat, Caes. B. G. 7, 16 fin.: quantumque in ratione esset, exploratum habuit, Hirt. B. G. 8, 6 init.: nec majore ratione bellum administrari posse, Caes. B. C. 7, 21: minari divisoribus ratio non erat, it was not reasonable, was contrary to reason, Cic. Verr. 1, 9, 24; so, nulla ratio est, with an objectclause, id. Caecin. 5, 15; so, too, minime rationis est, Col. 3, 5, 3; cf. with dat.: Vitellianus exercitús, cui acquiescere Cremonae ratio fuit, which, as reason dictated, ought to have rested at Cremona, Tac. H. 3, 22: quod domi te inclusisti, ratione fecisti, reasonably, sensibly, judiciously, Cic. Att. 12, 14, 3.—
b The reasonable cause of a thing, a ground, motive, reason: ratio est causa, quae demonstrat, verum esse id, quod intendimus, brevi subjectione. Rationis confirmatio est ea, quae pluribus argumentis corroborat breviter expositam rationem, Auct. Her. 2, 18, 28: quid tandem habuit argumenti aut rationis res, quamobrem, etc., Cic. Verr. 2, 2, 47, § 115; cf.: nostra confirmare argumentis ac rationibus: deinde contraria refutare, id. de Or. 2, 19, 80: noverit orator argumentorum et rationum locos, id. Or. 14, 44 (v. also argumentum): si mei consilii causam rationemque cognoverit, id. Div. in Caecil. 1, 1; cf.: ad eam sententiam cum reliquis causis haec quoque ratio eos deduxit, quod, etc., Caes. B. G. 2, 10 fin.: quam habet rationem, non quaero aequitatis, sed ipsius improbitatis atque impudentiae? ... facti, si non bonam, at aliquam rationem afferre, Cic. Verr. 2, 3, 85, § 196; cf.: deinde nihil rationis affert, quamobrem, etc., id. Caecin. 33, 96: non deest hoc loco copia rationum, quibus docere velitis, humanas esse formas deorum: primum quod, etc. ... deinde quod, etc. ... tertiam rationem affertis, quod, etc., id. N. D. 1, 27, 76: et quidem, cur sic opinetur, rationem subicit, id. Div. 2, 50, 104: idcirco minus existimo te nihil nisi summā ratione fecisse, id. Att. 8, 11, D, § 5: nunc non modo agendi rationem nullam habeo, sed ne cogitandi quidem, id. Fam. 4, 13, 3: rationes in eā disputatione a te collectae vetabant me rei publicae penitus diffidere, id. Fam. 5, 13, 3; cf. id. Ac. 2, 36, 116: rationibus conquisitis de voluptate et dolore disputandum putant, id. Fin. 1, 9, 31; cf.: quod cum disputando rationibusque docuisset, id. Rep. 1, 16, 25: his rationibus tam certis tamque illustribus opponuntur ab his, qui contra disputant primum labores, etc., id. ib. 1, 3, 4 et saep.: num parva causa aut prava ratio est? reason, excuse, Ter. Eun. 3, 5, 27.—
(b) In rhet., a showing cause, argument, reasoning in support of a proposition: ratio est, quae continet causam, quae si sublata sit, nihil in causā controversiae relinquatur, hoc modo: Orestes si accusetur matricidii, nisi hoc dicat, Jure feci, illa enim patrem meum occiderat, non habet defensionem, Cic. Inv. 1, 13, 18: ad propositum subjecta ratio, et item in distributis supposita ratio, id. de Or. 3, 54, 207; cf. Quint. 3, 11, 4; 5, 14, 1; 16; 7, 8, 3.—
c Reasonableness, reason, propriety, law, rule, order, conformity, etc.: in omnibus, quae ratione docentur et via, primum constituendum est, quid quidque sit, etc., in a reasonable, regular manner, Cic. Or. 33, 116; cf.: ut ratione et viā procedat oratio, id. Fin. 1, 9, 29: modo et ratione aliquid facere (along with recte atque ordine facere), id. Quint. 7, 28; cf.: quae res Nec modum habet neque consilium, ratione modoque Tractari non vult, Hor. S. 2, 3, 266: nihil est, quod ratione et numero moveri possit sine consilio, Cic. N. D. 2, 16, 43: intervallis imparibus, sed tamen pro ratā parte ratione distinctis, divided proportionally by rule, id. Rep. 6, 18, 18; cf.: ex summis et infimis et mediis interjectis ordinibus ut sonis moderatā ratione civitas concinit, in symmetrical proportion, id. ib. 2, 42, 69: in quo defuit fortasse ratio, sed tamen vincit ipsa rerum publicarum natura saepe rationem, order, system, id. ib. 2, 33, 57; 5, 5, 7: declinatio si cum ratione fiet, reasonably, id. Tusc. 4, 6, 13: ratio et distributio, a reasonable division, Q. Cic. Pet. Cons. 1, 1.—
d A theory, doctrine, or system based upon reason; science, and (less freq.), subject., knowledge: erat enim tunc haec nova et ignota ratio, solem lunae oppositum solere deficere, Cic. Rep. 1, 16, 25; cf.: nova et a nobis inventa ratio, id. ib. 1, 8, 13; 2, 39, 66: si animum contulisti in istam rationem et quasi artem, id. ib. 1, 23, 37; cf.: omnes tacito quodam sensu sine ullā arte aut ratione, quae sint in artibus ac rationibus recta ac prava dijudicant, id. de Or. 3, 50, 195; id. Brut. 74, 258: continet enim totam hanc quaestionem ea ratio, quae est de naturā deorum, id. Div. 1, 51, 117: Epicuri ratio, quae plerisque notissima est, doctrine, system, philosophy, id. Fin. 1, 5, 13; cf.: Stoicorum ratio disciplinaque, id. Off. 3, 4, 20: Cynicorum ratio, id. ib. 1, 41, 148; so id. Fin. 3, 20, 68: ratio vivendi ... ratio civilis et disciplina populorum, the art of living ... statesmanship, id. Rep. 3, 3, 4; cf.: etiamsi cui videbitur illa in optimis studiis et artibus quieta vitae ratio beatior, haec civilis laudabilior est certe et illustrior, id. ib. 3, 3, 4: improba navigii ratio tum caeca jacebat, Lucr. 5, 1004: saltationis ac musicae rationis studiosi, Col. prooem. § 3 al.—Subject., knowledge: si qua (est in me) exercitatio dicendi aut si hujus rei ratio aliqua, ab optimarum artium studiis ac disciplinā profecta, Cic. Arch. 1, 1.—
e A view or opinion resting upon reasonable grounds: mea sic est ratio, Ter. Ad. 1, 1, 43; cf.: inventus est nemo, cujus non haec et sententia esset et oratio, non esse metuendum, etc. ... Haec cum omnes sentirent et cum in eam rationem pro suo quisque sensu ac dolore loqueretur, Cic. Verr. 2, 1, 27, § 68 sq.; and with this cf. id. Att. 1, 11, 1: cujus ratio etsi non valuit, Nep. Milt. 3, 6 (just before: hujus cum sententiam plurimi essent secuti).—
f In philos. lang., a production of proof, argumentation, reasoning: (Epicurus) tollit definitiones; nihil de dividendo ac partiendo docet; non, quo modo efficiatur concludaturque ratio, tradit, Cic. Fin. 1, 7, 22; cf. id. Div. 2, 10, 25; id. de Or. 2, 38, 158: ratio ipsa coget, et ex aeternitate quaedam esse vera et ea non esse nexa causis aeternis, etc., id. Fat. 16, 38; cf.: ergo, ubi tyrannus est, ibi non vitiosam ut heri dicebam, sed, ut nunc ratio cogit, dicendum est, plane nullam esse rem publicam, id. Rep. 3, 31, 43.
Latin > French (Gaffiot 2016)
rătĭō,⁵ ōnis, f. (reor).
I
A
1 calcul, supputation : digitis rationem computare Pl. Mil. 204, compter sur ses doigts ; rationem puta Pl. Most. 297, compte, calcule ; ratione inita Cæs. G. 7, 71, 4, le calcul fait, tout compte fait ; [fig.] vix ratio iniri potest Cæs. G. 7, 24, 4 ; Liv. 29, 17, 19, c’est à peine possible de calculer (de déterminer)...; [fig.] subducta utilitatis ratione Cic. Fin. 2, 78, en faisant le calcul de l’intérêt ; rationem ducere Cic. Verr. 2, 2, 129, calculer, supputer ; pl., rationibus subductis Cic. Fam. 1, 9, 10, après avoir établi mes calculs ; [fig.] periculi sui rationes Cic. Verr. 2, 5, 105, les calculs de ses risques
